Tác giả: Nguyễn Khuyến (1835-1909), nhà thơ lớn của văn học Việt Nam, được mệnh danh là "Tam nguyên Yên Đổ".
Tác phẩm: "Khóc Dương Khuê" là một trong những bài thơ nổi tiếng nhất của Nguyễn Khuyến, thể hiện tình bạn thắm thiết giữa ông và Dương Khuê.
Thể thơ: Song thất lục bát, một thể thơ truyền thống của Việt Nam, phù hợp để diễn tả cảm xúc sâu lắng.
Hoàn cảnh sáng tác: Bài thơ được viết khi Nguyễn Khuyến nghe tin Dương Khuê mất, thể hiện sự tiếc thương và nỗi đau xót của tác giả.

Nội dung chính

Nỗi đau và sự bàng hoàng khi nghe tin bạn mất

Hai câu đầu thể hiện trực tiếp cảm xúc của tác giả:

Bác Dương thôi đã thôi rồi,

Nước mây man mác ngậm ngùi lòng ta.

Từ "thôi" được điệp lại diễn tả sự đột ngột, kết thúc của tình bạn.  Cách xưng hô "bác" thể hiện sự kính trọng, thân thiết.
Hình ảnh "nước mây man mác" gợi không gian buồn, sự chia ly, nỗi cô đơn và trống trải trong lòng nhà thơ.

Hồi tưởng về những kỷ niệm

Tác giả hồi tưởng lại những kỷ niệm đẹp về tình bạn với Dương Khuê:

Nhớ từ thuở đăng khoa ngày trước,

Vẫn sớm hôm tôi bác cùng nhau;

Kính yêu từ trước đến sau,

Trong khi gặp gỡ khác đâu duyên trời?

Những kỷ niệm về những ngày cùng nhau học hành, vui chơi, chia sẻ buồn vui được gợi lại.
Các từ ngữ "sớm hôm", "cùng nhau", "từ trước đến sau" nhấn mạnh sự gắn bó, thân thiết trong tình bạn của hai người.

Nỗi cô đơn và tiếc thương

Sự ra đi của Dương Khuê để lại cho Nguyễn Khuyến nỗi cô đơn, trống vắng lớn:

Muốn đi lại tuổi già thêm nhác,

Trước ba năm gặp bác một lần;

Cầm tay hỏi hết xa gần,

Mừng rằng bác hãy tinh thần chưa can.

Tác giả nhớ lại lần gặp cuối cùng với bạn, vẫn còn khỏe mạnh, vui vẻ, không ngờ đó là lần gặp mặt cuối cùng.
Nguyễn Khuyến cảm thấy hụt hẫng, mất mát khi không còn người tri kỷ để chia sẻ, tâm sự.

Lời than tiếc và tự an ủi

Nguyễn Khuyến vừa than tiếc cho bạn, vừa tự an ủi mình:

Ai chẳng biết chán đời là phải,

Sao vội vàng đã mải lên tiên;

Rượu ngon không có bạn hiền,

Không mua không phải không tiền không mua.

Tác giả chấp nhận sự thật về cái chết, nhưng vẫn không khỏi tiếc nuối cho tình bạn đẹp.
Việc "không mua" rượu ngon vì "không có bạn hiền" thể hiện sự cô đơn, trống vắng trong lòng nhà thơ.

Giá trị nghệ thuật

Thể thơ song thất lục bát: Uyển chuyển, nhịp nhàng, phù hợp để diễn tả cảm xúc.
Ngôn ngữ giản dị, chân thật: Sử dụng nhiều từ ngữ đời thường, gần gũi, dễ hiểu.
Sử dụng các biện pháp tu từ:
Điệp từ, điệp ngữ: Nhấn mạnh cảm xúc, tạo nhịp điệu cho bài thơ.
Câu hỏi tu từ: Thể hiện sự tiếc thương, đau xót.
Hình ảnh gợi cảm: "Nước mây man mác", "chén quỳnh tương ăm ắp bầu xuân"...

Ý nghĩa văn bản

Bài thơ "Khóc Dương Khuê" là một bài ca về tình bạn chân thành, sâu sắc, vượt lên trên mọi hoàn cảnh.
Thể hiện tấm lòng nhân ái, trân trọng tình người của Nguyễn Khuyến.
Gợi cho người đọc suy ngẫm về giá trị của tình bạn trong cuộc sống.

#hnh