Truyện “Dế Chọi” kể về nỗi khổ của người dân dưới thời vua mê trò chọi dế. Hằng năm, triều đình bắt dân các làng phải cống nạp dế, khiến họ vô cùng khốn đốn. Nhân vật Thành, một người hiền lành và chất phác, bị ép giữ chức dịch để đi thu dế thay quan trên. Vì không nỡ sách nhiễu dân làng, anh bị trả thù và chịu nhiều hình phạt nặng nề. Đến kỳ phải nộp dế mà chưa tìm được, Thành lo lắng đến tột cùng, thậm chí nghĩ đến cái chết. Vợ Thành đi xem bói và được chỉ nơi có dế quý, từ đó Thành tìm được một con dế đúng yêu cầu. Thế nhưng bi kịch lại xảy đến: đứa con nhỏ của anh vô tình làm chết con dế rồi sợ hãi nhảy xuống giếng. Sau đó, yếu tố kì ảo xuất hiện khi linh hồn đứa bé nhập vào con dế khác, giúp nó chọi giỏi và lập công. Qua câu chuyện, tác giả phê phán sự tàn bạo, vô lý của triều đình và bày tỏ niềm thương cảm sâu sắc đối với những người dân lương thiện. Các sự kiện trong truyện được sắp xếp theo thứ tự thời gian tuyến tính, diễn ra liên tục từ nguyên nhân đến kết quả. Tác giả bắt đầu bằng hoàn cảnh dân làng bị ép cống dế, sau đó lần lượt kể đến tình cảnh bị áp bức của Thành, việc tìm dế, tai họa giáng xuống gia đình anh và cuối cùng là yếu tố kì ảo cùng ý nghĩa phê phán. Cách kể này giúp mạch truyện rõ ràng, dễ hiểu và nhấn mạnh mối quan hệ nhân quả giữa các sự việc. Về không gian, truyện chủ yếu diễn ra trong phạm vi làng quê của Thành và gia đình anh; còn triều đình lại chỉ xuất hiện gián tiếp như một thế lực xa nhưng gây ảnh hưởng nặng nề. Cách tổ chức không gian như vậy làm nổi bật sự tương phản giữa cuộc sống bình dị của người dân và sự tàn nhẫn của tầng lớp cầm quyền.