Chiến tranh không chỉ để lại những mất mát về thể xác, mà còn gieo vào tâm hồn con người nỗi đau thương khó nguôi ngoai. Đó chính là chủ đề bao trùm trong tiểu thuyết Nỗi buồn chiến tranh của Bảo Ninh - tác phẩm viết về những bi kịch tinh thần của con người sau chiến tranh. Tác giả không ngợi ca chiến thắng, mà đi sâu vào những dư chấn âm ỉ trong đời sống và tâm hồn, để thấy rằng quá khứ chiến tranh là vết sẹo không dễ phai. Qua những dòng hồi ức đứt nối, nhân vật hiện lên với sự giằng xé nội tâm, minh chứng cho sự tàn phá khốc liệt mà chiến tranh để lại trong đời sống tinh thần. Chủ đề ấy còn mở ra một cái nhìn nhân bản: đặt nỗi đau cá nhân trong mối liên hệ với cộng đồng, với ký ức tập thể của cả dân tộc. Từ bi kịch riêng, Bảo Ninh đã gợi lên bài học chung: hòa bình là giá trị vô giá, cần được trân trọng và gìn giữ bằng cả tình yêu và trách nhiệm. Như Đài Tiếng nói Việt Nam đã bình luận: “Chiến tranh -đó có thể là những vết thương vẫn ngày đêm hành hạ trên cơ thể một người cựu chiến binh, là khoảng trống vô hạn trong trái tim của những người cha, người mẹ và là nỗi buồn chung của cả một ngôi làng. Nhắc đến chiến tranh không phải để khơi lên lòng thù hận, mà để mỗi người thêm trân trọng quá khứ và lựa chọn cách sống cho tương lai.” Từ đó, Nỗi buồn chiến tranh vang lên như một khúc nhạc buồn ám ảnh, đồng thời gửi gắm thông điệp nhân văn về giá trị hòa bình hôm nay và khát vọng cho mai sau.