“Văn học không làm thay đổi thế giới, nhưng nó có thể làm con người sống trong thế giới ấy trở nên sâu sắc và nhân ái hơn.” – nhà phê bình Nguyễn Thanh Tú từng viết như thế khi nói về giá trị nhân văn của truyện ngắn Việt Nam đương đại. Quả vậy, có những truyện ngắn không có cao trào kịch tính, không có biến cố lớn, nhưng lại có sức lay động lâu dài bởi nó chạm đến những điều thiêng liêng nhất trong tâm hồn con người: ký ức, tình thân, và sự mất mát. “Lá cuối năm” của Đặng Nguyễn Đông Vy là một truyện ngắn như thế – nhẹ nhàng, trầm lắng nhưng đầy ám ảnh. Qua hình ảnh vòm cây – chiếc lá và khoảnh khắc đoàn viên bên đống lửa chiều 30 Tết, tác phẩm gợi ra những chiêm nghiệm sâu xa về thời gian, quy luật sống – mất và tình yêu bền bỉ của con người với gia đình, cội nguồn.

Đặng Nguyễn Đông Vy là cây bút trẻ, mang lối viết nhẹ nhàng, tinh tế và đầy chất nhân văn. “Lá cuối năm” là một truyện ngắn dung dị, không có cốt truyện phức tạp, không có kịch tính gay cấn, nhưng lại khiến người đọc phải lặng người bởi vẻ đẹp lắng sâu của cảm xúc và tư tưởng. Truyện mở ra trong không gian quen thuộc của một chiều cuối năm – khi “tất cả mọi công việc phải hoàn tất trước khi trời tối”, và mọi người trong gia đình quây quần bên đống lửa làm từ những chiếc lá khô. Chính khoảnh khắc ấy – giữa ánh lửa và mùi khói, giữa câu chuyện của người sống và ký ức của người khuất – đã tạo nên chất liệu đặc biệt cho truyện.

Cái độc đáo của truyện nằm ở một tình huống tưởng chừng không có gì lạ: cả gia đình ngồi quanh đống lửa chiều 30 Tết – không phải để nấu bánh, không phải để làm lễ, mà để... “chẳng làm gì cả”. Chính sự “không làm gì” ấy lại mang ý nghĩa lớn lao. Đó là khoảnh khắc tĩnh lặng cần thiết để con người sống chậm lại, soi chiếu chính mình, và kết nối sâu sắc với những người thân yêu. Ông ngoại – nhân vật trung tâm trong truyện – không chỉ là người khởi xướng “nghi lễ” này, mà còn là người gìn giữ ngọn lửa ký ức, người truyền đi những bài học sâu sắc về cuộc đời.

Một trong những hình ảnh ám ảnh và đẹp nhất trong truyện là hình ảnh “vòm cây và những chiếc lá”. Ông ngoại hỏi cháu: “Vòm cây không thay đổi nhưng những chiếc lá thì thay đổi. Trên đó không còn chiếc lá nào của năm trước, phải không cháu?” Câu hỏi ấy, với đứa trẻ, từng là điều khó hiểu, thậm chí buồn cười. Nhưng với người trưởng thành, đó là một ẩn dụ về quy luật sống – mất, về thời gian, về sự thay đổi và tiếp nối. Những chiếc lá – như mỗi con người – sẽ đến lúc phải rời cành, nhưng vòm cây – như một gia đình, một truyền thống – vẫn xanh, vẫn vững vàng giữa bầu trời thời gian.

Chỉ đến khi ông ngoại hấp hối, nhân vật “tôi” mới thực sự hiểu hết ý nghĩa lời ông từng nói. “Không có chiếc lá nào xanh trọn 365 ngày trong một đời lá.” Câu văn ngắn nhưng lay động. Nó thức tỉnh người đọc về sự hữu hạn của đời người, về quy luật khắc nghiệt mà tự nhiên ban tặng. Nhưng giữa sự rơi rụng, vẫn có một điều ở lại – đó là sự sống được gìn giữ qua ký ức, tình yêu và sự tiếp nối. Vòm cây xanh – biểu tượng cho gia đình, cho những giá trị bền lâu – vẫn đứng đó, dù chiếc lá ông đã rơi xuống.

Bên cạnh triết lý sâu sắc về sự sống và mất mát, truyện còn lay động người đọc bởi một thông điệp thấm đẫm tình người: hãy biết sống có ý nghĩa trong từng ngày. Câu hỏi của ông ngoại dành cho từng thành viên: “Con đã làm được gì trong một năm qua?” tưởng như đơn giản, nhưng là một nghi thức sâu xa, như một cách để mỗi người đối thoại với chính mình. Không phải thành tựu lớn lao mới là đáng kể. Việc mẹ đi dạy, quét vôi lại ngôi mộ của bà, hay việc đứa cháu “chỉ đi học thôi” – tất cả đều được ông đón nhận bằng một sự hài lòng, vì ông hiểu rằng giá trị của đời sống không nằm ở những điều to tát, mà ở sự tử tế, chăm chỉ và ý thức về trách nhiệm trong từng việc nhỏ.

Sau khi ông mất, đống lửa chiều cuối năm không còn ai nhóm nữa, nhưng trong lòng những đứa cháu, đốm lửa ấy vẫn cháy – bằng ký ức, bằng tình thương và lời dặn dò. “Bao nhiêu mùa lá khô rơi nhưng vòm cây vẫn xanh và rì rầm trong gió.” Câu văn kết lại bằng âm hưởng lặng lẽ mà thiết tha, như một khúc hát mùa xuân trong lòng người đã trưởng thành.

Truyện chứa đựng một triết lý sống sâu sắc, một cách giáo dục nhẹ nhàng mà sâu xa, và trên tất cả là một niềm tin âm thầm rằng – dù mất mát là điều không tránh khỏi, thì yêu thương, ký ức và sự tiếp nối sẽ khiến cuộc đời không bao giờ khuyết thiếu.

Tác phẩm sử dụng lối kể chuyện nhẹ nhàng, giàu chất tự sự và cảm xúc, giúp khơi gợi những suy ngẫm sâu xa nơi người đọc. Nghệ thuật ẩn dụ qua hình ảnh “vòm cây” và “chiếc lá” được khai thác tinh tế, tạo chiều sâu triết lý cho truyện. Giọng văn trầm lắng, thấm đẫm chất thơ làm nổi bật không khí thiêng liêng của thời khắc cuối năm. Nhân vật được khắc họa giản dị nhưng giàu nội tâm, đặc biệt là hình tượng ông ngoại – người gìn giữ ký ức gia đình. Tất cả hòa quyện tạo nên một tác phẩm dung dị mà giàu giá trị nhân văn.

“Lá cuối năm” như một nhành mưa xuân khẽ chạm vào tâm hồn người đọc, khiến ta thấy mình cần sống chậm hơn, yêu thương nhiều hơn và biết ơn quá khứ đã tạo nên chúng ta hôm nay. Trong dòng đời ngược xuôi, hãy nhớ rằng: có một vòm cây luôn xanh, luôn chở che, và luôn gọi ta trở về – vào mỗi chiều cuối năm.