Hồ Xuân Hương là một nhà thơ nữ nổi tiếng của văn học Việt Nam cuối thế kỷ XVIII – đầu thế kỷ XIX. Bà được mệnh danh là “Bà chúa thơ Nôm” bởi những tác phẩm đầy sáng tạo, sâu sắc và giàu tính nhân văn. Trong số đó, bài thơ "Bánh trôi nước" là một tác phẩm tiêu biểu thể hiện tài năng cũng như tấm lòng của bà đối với thân phận người phụ nữ.

Chỉ với bốn câu thơ ngắn gọn, Hồ Xuân Hương đã khéo léo mượn hình ảnh chiếc bánh trôi nước – một món ăn truyền thống – để nói về vẻ đẹp và thân phận của người phụ nữ trong xã hội phong kiến.

Câu đầu tiên:
"Thân em vừa trắng lại vừa tròn"
gợi lên hình ảnh chiếc bánh trôi trắng ngần, tròn trịa. Nhưng sâu xa hơn, câu thơ còn miêu tả vẻ đẹp dịu dàng, đằm thắm của người phụ nữ xưa: làn da trắng, vóc dáng đầy đặn. Cách xưng “thân em” là một kiểu nói quen thuộc trong ca dao, dân ca, thể hiện tiếng nói tâm tình, tự bộc bạch nỗi lòng của người phụ nữ.

Câu thứ hai:
"Bảy nổi ba chìm với nước non"
là hình ảnh ẩn dụ cho số phận lênh đênh, chìm nổi, không tự chủ được của người phụ nữ. “Bảy nổi ba chìm” là thành ngữ nói về những vất vả, gian truân trong cuộc đời. Họ phải chịu nhiều áp lực từ xã hội, lễ giáo, và đặc biệt là sự bất công của chế độ phong kiến.

Câu thơ thứ ba:
"Rắn nát mặc dầu tay kẻ nặn"
nói đến sự phụ thuộc của người phụ nữ vào người khác – cụ thể là vào người "nặn" ra họ, tức là xã hội hoặc những người đàn ông trong cuộc đời họ. Dù có ra sao, số phận của họ vẫn do người khác quyết định.

Tuy nhiên, câu thơ cuối cùng:
"Mà em vẫn giữ tấm lòng son"
đã khẳng định phẩm chất cao quý của người phụ nữ. Dù cuộc đời có gian truân, dù số phận có bị vùi dập, họ vẫn giữ được sự thủy chung, son sắt, giữ vững phẩm hạnh và lòng tự trọng của mình.

Bài thơ “Bánh trôi nước” không chỉ là lời than thân cho số phận người phụ nữ mà còn là tiếng nói ngợi ca phẩm chất đáng quý của họ. Qua bài thơ, Hồ Xuân Hương thể hiện thái độ cảm thông, trân trọng và đấu tranh nhẹ nhàng cho quyền sống, quyền yêu thương của người phụ nữ trong xã hội xưa.

“Bánh trôi nước” là một bài thơ ngắn gọn nhưng giàu hình ảnh và cảm xúc. Bằng bút pháp ẩn dụ tài tình, Hồ Xuân Hương đã gửi gắm thông điệp sâu sắc về thân phận và phẩm chất của người phụ nữ, đồng thời cho thấy tấm lòng nhân đạo và tinh thần đấu tranh mạnh mẽ của một nhà thơ nữ đầy bản lĩnh.