Trong kho tàng thi ca Việt Nam, hình ảnh người mẹ luôn là nguồn cảm hứng bất tận, được nhiều thế hệ nhà thơ thể hiện bằng tất cả tình yêu, sự kính trọng và niềm xúc động chân thành. Với giọng thơ trữ tình sâu lắng, Phan Ngọc Thường Đoan trong bài “Nghĩ về hoàng hôn mẹ” đã mang đến một bức chân dung cảm động về người mẹ Việt Nam tảo tần, hy sinh suốt đời vì con. Đặc biệt, đoạn thơ sau là một lát cắt tiêu biểu thể hiện sâu sắc tình mẫu tử thiêng liêng và nghệ thuật biểu đạt giàu tính hình tượng của nhà thơ:

“Quặn lòng con khi lúc chiều buông

Mẹ vẫn cõng trên lưng đời cơ cực

Thương mẹ suốt một đời tất bật

Thiếu niềm vui thừa thãi ưu tư.

…………………

Con trưởng thành hồng má đỏ môi

Mẹ lụm cụm như con cò mò cá!

Con như cây tơ nõn nà phiến lá

Mẹ như hàng so đũa tàn bông!

Mẹ một đời cam phận dòng sông

Khi lớn – khi ròng – ngược – xuôi – vất vả...

Mang phù sa bồi ruộng đời con.”

Mở đầu đoạn thơ là hình ảnh đầy xúc động của buổi “chiều buông” – một biểu tượng của hoàng hôn cuộc đời, cũng là hoàng hôn của người mẹ. Khi ấy, người con không khỏi “quặn lòng” khi chứng kiến mẹ vẫn đang “cõng trên lưng đời cơ cực”. Biện pháp ẩn dụ “cõng đời cơ cực” gợi lên hình ảnh người mẹ không chỉ mang nặng vật chất, mà còn gánh cả những lo toan, gian truân trong suốt cuộc đời vì con cái. Những từ ngữ như “tất bật”, “thiếu niềm vui”, “thừa thãi ưu tư” được sử dụng có chủ ý để nhấn mạnh sự hi sinh âm thầm, lặng lẽ của mẹ. Cả đời mẹ là chuỗi ngày vất vả, lo toan, chẳng màng niềm vui riêng tư mà chỉ quan tâm đến con cái.

Đoạn thơ tiếp theo làm nổi bật sự đối lập giữa mẹ và con trong hiện tại. Người con “trưởng thành”, “hồng má đỏ môi” – tượng trưng cho sức sống, sự no đủ, rạng rỡ. Trong khi đó, mẹ lại “lụm cụm như con cò mò cá” – một hình ảnh dân gian quen thuộc, gợi sự vất vả, lặng thầm của người mẹ nơi đồng ruộng, gắn liền với sự tảo tần, nhẫn nại. Ở đây, nghệ thuật đối lập giữa mẹ và con không nhằm phê phán, mà càng làm nổi bật công lao dưỡng dục của mẹ. Hình ảnh con là “cây tơ nõn nà phiến lá” – non trẻ, xanh tươi – đối lập với mẹ như “hàng so đũa tàn bông” – già cỗi, héo úa, gợi cảm giác xót xa, thương cảm. Dường như, sự tươi trẻ của con được đánh đổi bằng sự già nua của mẹ – một vòng tròn luân hồi đầy yêu thương nhưng cũng chất chứa hy sinh.

Hai câu thơ cuối cùng là đỉnh cao cảm xúc và nghệ thuật của đoạn thơ. Hình ảnh ẩn dụ “mẹ một đời cam phận dòng sông” vừa thể hiện sự lặng lẽ chấp nhận hi sinh, vừa gợi lên sự kiên trì, bền bỉ. Dòng sông với bao “lớn – ròng – ngược – xuôi – vất vả” là hình ảnh cụ thể hóa hành trình gian nan của mẹ – lúc đầy, lúc vơi, lúc thuận lợi, lúc ngược dòng. Tuy vậy, dòng sông ấy vẫn không ngừng “mang phù sa bồi ruộng đời con” – biểu tượng cho tình yêu thương vô điều kiện và âm thầm mà mẹ dành cho con. Chính tình yêu ấy đã nuôi lớn con cả thể xác lẫn tâm hồn.

Về nghệ thuật, đoạn thơ sử dụng hiệu quả nhiều biện pháp tu từ: ẩn dụ, hoán dụ, đối lập, hình ảnh dân gian… Tất cả góp phần tạo nên một bức tranh sống động, chan chứa cảm xúc về tình mẫu tử. Giọng thơ nhẹ nhàng mà sâu lắng, vừa mang nét hiện đại trong cảm xúc, vừa thấm đẫm truyền thống trong cách diễn đạt.

Từ góc độ lý luận văn học, đoạn thơ thể hiện rõ chức năng biểu cảm của ngôn ngữ thơ ca – khi thơ trở thành phương tiện truyền tải cảm xúc chân thực và sâu sắc nhất. Đây cũng là minh chứng cho thấy văn học không chỉ phản ánh hiện thực mà còn khơi gợi tình cảm, nuôi dưỡng tâm hồn, giáo dục con người về đạo lý làm người – đặc biệt là lòng biết ơn đối với đấng sinh thành.

Tóm lại, đoạn thơ trong bài “Nghĩ về hoàng hôn mẹ” là một khúc ca xúc động về tình mẹ, ca ngợi sự hi sinh thầm lặng và tình yêu vô bờ bến của mẹ dành cho con. Với nghệ thuật tinh tế và cảm xúc chân thành, nhà thơ Phan Ngọc Thường Đoan đã góp thêm một viên ngọc sáng vào kho tàng thơ ca viết về mẹ trong văn học Việt Nam. Đây là lời nhắc nhở sâu sắc về lòng biết ơn và trách nhiệm của những người con trước công lao to lớn của mẹ.

Chúc bạn thi tốt ạ