Sự phát triển như vũ bão của công nghệ đã mang mạng xã hội đến gần hơn bao giờ hết với cuộc sống con người, đặc biệt là giới trẻ. Chỉ cần vài cái chạm nhẹ, cả thế giới hiện ra trong lòng bàn tay. Mạng xã hội trở thành nơi kết nối, học hỏi, giải trí - một phần không thể thiếu trong nhịp sống hiện đại. Thế nhưng, cũng chính nơi ấy lại đang dần cuốn nhiều thanh thiếu niên vào vòng xoáy của sự lệ thuộc, khiến họ ngày một xa rời đời sống thực, rối loạn cảm xúc và mất phương hướng. Những tác động tiêu cực ấy đặt ra yêu cầu cấp thiết phải tìm kiếm các giải pháp phù hợp để giúp thế hệ trẻ thoát khỏi sự lạm dụng mạng xã hội.

Gia đình, nơi đầu tiên nuôi dưỡng và hình thành nhân cách, luôn đóng vai trò quan trọng trong việc định hướng lối sống lành mạnh cho con cái. Một đứa trẻ lớn lên trong sự yêu thương, lắng nghe và chia sẻ sẽ ít có nhu cầu tìm đến thế giới ảo để lấp đầy khoảng trống cảm xúc. Nếu cha mẹ biết dành thời gian trò chuyện, đồng hành và thấu hiểu con, họ sẽ dễ dàng phát hiện những dấu hiệu lệch lạc trong hành vi sử dụng mạng xã hội, từ đó đưa ra những lời khuyên kịp thời và phù hợp. Việc xây dựng một nếp sống gia đình tích cực, khuyến khích con tham gia các hoạt động như đọc sách, chơi thể thao hay làm việc nhà sẽ tạo nên những kết nối chân thực, bền vững - điều mà mạng xã hội khó lòng thay thế được.

Môi trường học đường cũng là mảnh đất ảnh hưởng sâu sắc đến nhận thức của học sinh. Nếu nhà trường chỉ chú trọng truyền đạt kiến thức mà bỏ qua việc giáo dục kỹ năng sống, kỹ năng sử dụng mạng xã hội thông minh thì những bài học trong sách vở khó lòng đủ sức chống lại sức hút mê hoặc của thế giới ảo. Một buổi sinh hoạt lớp về tác hại của mạng xã hội, một vở kịch ngắn phản ánh mặt trái của sống ảo, hay đơn giản là câu chuyện mà thầy cô kể về trải nghiệm thật tất cả đều có thể chạm đến tâm hồn non nớt, khiến học sinh suy ngẫm và thay đổi. Khi học sinh hiểu được giá trị của đời sống thực, các em sẽ dần học cách tiết chế bản thân trước những cám dỗ vô hình từ mạng xã hội.

Tuy nhiên, không ai có thể thay đổi bản thân một người nếu chính người ấy không sẵn sàng. Thanh thiếu niên, với tất cả sự năng động và nhạy cảm của tuổi trẻ, cần tự ý thức được ranh giới giữa việc sử dụng và lệ thuộc. Việc lên kế hoạch học tập, sinh hoạt hợp lý, tránh sử dụng điện thoại trong giờ học, không lướt mạng khi đang ăn uống hay chuẩn bị đi ngủ tuy nhỏ nhưng lại là bước đầu giúp các em kiểm soát chính mình. Khi biết dành thời gian cho các hoạt động ngoài trời, tham gia những sân chơi nghệ thuật, thể thao hay thiện nguyện, các em sẽ tìm thấy niềm vui chân thật từ cuộc sống - niềm vui không đến từ lượt thích hay bình luận trên mạng.

Bên cạnh đó, trách nhiệm cũng đặt lên vai các nền tảng mạng xã hội và cơ quan chức năng. Những thuật toán được xây dựng cần hướng tới việc tạo ra môi trường lành mạnh, hạn chế nội dung độc hại và gây nghiện. Các công cụ kiểm soát thời gian, chế độ nhắc nghỉ ngơi hoặc lọc nội dung tiêu cực nên được phát triển rộng rãi. Khi mạng xã hội trở thành một nơi sạch sẽ, tích cực, nó sẽ thôi là chiếc bẫy ngọt ngào và trở thành một công cụ hỗ trợ hữu ích cho đời sống tinh thần.

Mạng xã hội, suy cho cùng, không có lỗi. Vấn đề nằm ở cách con người sử dụng nó. Để không đánh mất mình giữa thế giới ảo, thanh thiếu niên cần học cách sống chậm lại, kết nối với bản thân và những người xung quanh nhiều hơn. Một thế hệ trẻ biết cân bằng giữa đời sống thật và đời sống mạng sẽ là nền tảng cho một xã hội văn minh, nhân văn và bền vững hơn.