Từ thuở ấu thơ, biết bao ước mơ trong trẻo đã nảy nở trong lòng những đứa trẻ, có khi chỉ giản đơn như ước mơ về một món đồ chơi, một chuyến đi xa hay một người bạn nhỏ bé để bầu bạn. Thế nhưng, có những giấc mơ khi chạm tay vào lại trở thành bài học đầu tiên về sự trưởng thành, về tình yêu thương và lòng vị tha. Truyện ngắn Con sáo của Hoàn của nhà văn Xuân Quỳnh đã nhẹ nhàng vẽ nên một câu chuyện như thế. Qua hành trình từ niềm háo hức mong chờ đến khoảnh khắc khó khăn buông tay trả tự do cho con sáo, Xuân Quỳnh đã tinh tế khắc họa sự lớn lên âm thầm nhưng sâu sắc trong tâm hồn một cậu bé để từ đó gửi gắm những thông điệp xúc động về lòng nhân ái, tình mẫu tử thiêng liêng và vẻ đẹp trong sáng của tâm hồn trẻ thơ.

Truyện ngắn mở ra bằng hình ảnh một cậu bé Hoàn ngây thơ, hồn nhiên, ôm ấp một ước mơ giản dị: có được một chú chim sáo. Ước mơ ấy không chỉ xuất phát từ niềm yêu thích thông thường mà còn chứa đựng cả một thế giới tình cảm ngây ngô nhưng sâu sắc. Hoàn chăm chút chuẩn bị cho chú sáo tương lai của mình một chiếc lồng đẹp, một chiếc chén gốm xinh xắn thậm chí trong giấc mơ cũng thấy hình ảnh chú sáo thân yêu. Nhà văn Xuân Quỳnh đã khéo léo tái hiện tâm trạng háo hức, mong ngóng đến sốt ruột của một đứa trẻ lần đầu tiên sắp được chạm vào niềm ao ước bấy lâu. Qua những chi tiết tả cảnh chờ đợi từng ngày, từng giờ, những hành động sốt sắng của Hoàn trong buổi sáng chủ nhật, ta cảm nhận được sự trong sáng, chân thực và sống động trong thế giới tâm hồn trẻ thơ.

Hành trình đi mua sáo như một cuộc phiêu lưu kỳ diệu đối với Hoàn. Cảnh tượng tại nhà người bán chim được miêu tả bằng những chi tiết đầy màu sắc: vô số loài chim sặc sỡ, tiếng hót rộn ràng, không gian rợp bóng mát như một vương quốc của những sinh vật nhỏ bé. Giữa thế giới ấy, Hoàn say mê, ngỡ ngàng và hạnh phúc khi tìm được chú sáo như mơ ước. Cách Xuân Quỳnh miêu tả cảm xúc nhân vật nhẹ nhàng, tinh tế khiến người đọc như thấy chính mình cũng đang hồi hộp, thổn thức cùng Hoàn. Niềm vui dường như đã trọn vẹn khi cậu bé ôm trong lòng chiếc lồng đựng chú sáo xinh đẹp, mang theo biết bao hy vọng cho tình bạn mới.

Thế nhưng, niềm vui ấy nhanh chóng bị thử thách khi con sáo mẹ bất ngờ xuất hiện. Hình ảnh con sáo mẹ kêu cuống quýt, sà xuống quẩn quanh chiếc lồng, rồi kiên trì bay theo chiếc xe đạp chở Hoàn đã làm lay động trái tim người đọc. Qua đó, nhà văn đã gợi lên một cách tự nhiên mà sâu sắc tình mẫu tử thiêng liêng trong thế giới loài vật – một tình cảm bản năng, mãnh liệt và cảm động chẳng khác nào trong thế giới con người. Những biểu hiện của sáo mẹ từ tiếng kêu, cử chỉ, ánh mắt  đã chạm tới tận đáy lòng Hoàn. Cùng với sự tha thiết, tuyệt vọng của sáo mẹ, hình ảnh chú sáo con trong lồng cũng khiến ta xót xa: chú nhảy nhót loạn xạ, cố chui ra, kêu gọi mẹ trong nỗi hoảng hốt.

Trước những biểu hiện đầy cảm xúc ấy, Hoàn bắt đầu thay đổi. Ban đầu là sự lo lắng, xót xa mơ hồ, rồi đến sự trăn trở, day dứt. Dần dần, những rung động ấy lớn lên, mạnh mẽ hơn trong lòng cậu bé. Quyết định thả con sáo - chú sáo mà Hoàn từng mong đợi và yêu quý biết bao  là một quyết định vô cùng khó khăn đối với một đứa trẻ. Để đi đến quyết định ấy, Hoàn đã phải chiến thắng chính lòng ích kỷ, sự quyến luyến bản năng của mình. Đó là một sự trưởng thành lặng lẽ nhưng to lớn, đánh dấu bước chuyển mình trong nhận thức và tâm hồn em.

Xuân Quỳnh đã dùng những chi tiết rất giản dị nhưng đậm chất thơ để miêu tả khoảnh khắc giải phóng: cửa lồng mở ra, sáo con vụt bay, hai mẹ con sáo quấn quýt bên nhau dưới ánh sáng rực rỡ của mặt trời. Ánh sáng ấy như ánh sáng của tự do, của tình yêu thương được trọn vẹn. Hành động buông tay của Hoàn, sự im lặng bàng hoàng và ánh mắt chói nắng của em, tất cả đã cho thấy chiều sâu cảm xúc và sự trưởng thành của nhân vật. Qua đó, nhà văn khẳng định: lòng nhân ái, tình yêu thương và khả năng vượt lên bản thân là những phẩm chất đẹp đẽ có sẵn trong tâm hồn trẻ thơ, chỉ cần một cơ hội để bừng nở.

Về nghệ thuật, truyện ngắn Con sáo của Hoàn nổi bật với lối kể chuyện nhẹ nhàng, giọng văn trong sáng, giàu cảm xúc. Các chi tiết miêu tả tinh tế, từ không gian ngập tràn màu sắc ở nhà bán chim đến những chuyển biến rất tự nhiên trong tâm lý nhân vật, đều góp phần tạo nên sức hấp dẫn sâu sắc cho tác phẩm. Tác giả cũng rất thành công khi xây dựng các hình ảnh giàu tính biểu tượng: con sáo mẹ, đôi sáo quấn quýt, chiếc lồng mở hé... tất cả như những dấu ấn khó phai về khát vọng tự do, tình mẫu tử và sự hy sinh thầm lặng.

Con sáo của Hoàn không chỉ là câu chuyện về một chú chim sáo nhỏ mà còn là bài ca đẹp đẽ về tình yêu thương, về lòng vị tha và sự trưởng thành trong tâm hồn trẻ thơ. Qua từng trang viết, Xuân Quỳnh đã nhắc nhở chúng ta rằng: lớn lên không chỉ là biết giữ lấy điều mình yêu thích mà còn là biết buông tay khi cần thiết để điều ta yêu thương được hạnh phúc. Đọc truyện, ta không chỉ cảm động trước tấm lòng nhân hậu của cậu bé Hoàn mà còn thấy lòng mình trong trẻo hơn, tin yêu hơn vào những điều tốt đẹp trên đời.