Văn học không chỉ là tấm gương phản chiếu hiện thực mà còn là ngọn lửa âm ỉ sưởi ấm tâm hồn người đọc qua năm tháng. Một tác phẩm thực sự có giá trị khi nó đánh thức trong lòng người đọc những rung cảm sâu xa, lay động những tầng sâu ý thức về con người, cuộc sống và đất nước. Bài thơ "Ngọn đèn đứng gác" của Chính Hữu là một minh chứng tiêu biểu. Với hình ảnh ngọn đèn dầu đầy chất thơ và chất đời, nhà thơ đã khắc họa sinh động tình cảm của nhân dân với người lính, với miền Nam với cả dân tộc đang kháng chiến trong gian khó.

Bài thơ mở ra với một hình ảnh gần gũi và thân thuộc:

"Trên đường ta đi đánh giặc
Ta về nam hay ta lên bắc,
Ở đâu
Cũng gặp
Những ngọn đèn dầu
Chong mắt
Đêm thâu"

Người lính trên đường hành quân đi khắp mọi miền đất nước, nơi nào cũng bắt gặp ánh đèn dầu thức trắng đêm. Đó không chỉ là ánh đèn đơn thuần mà là biểu tượng của sự tỉnh thức, của lòng tin yêu và dõi theo của người dân với cuộc kháng chiến. Chính hình ảnh “chong mắt đêm thâu” vừa giàu chất tạo hình, vừa giàu giá trị biểu cảm thể hiện tấm lòng thao thức, trằn trọc, đau đáu vì đất nước. Từ đó, ngọn đèn dầu trở thành nhịp nối vô hình nhưng bền chặt giữa hậu phương và tiền tuyến.

Chính Hữu tiếp tục mở rộng ý nghĩa biểu tượng của ánh sáng ấy, so sánh ngọn đèn với tâm hồn của con người - những tâm hồn không bao giờ biết tắt:

“Những ngọn đèn không bao giờ nhắm mắt
Như những tâm hồn không bao giờ biết tắt,
Như miền Nam
Hai mươi năm
Không đêm nào ngủ được”

Cách điệp cấu trúc “như... như...” đã tạo nên một chuỗi liên tưởng chặt chẽ, đầy xúc động. Ngọn đèn là hiện thân của miền Nam đau thương nhưng kiên cường suốt hai mươi năm không có nổi một đêm bình yên. Đó là hình ảnh tượng trưng cho lòng quả cảm, cho sự chịu đựng dẻo dai mà không khuất phục. Miền Nam thức vì đạn bom, vì máu chảy và cả vì khát vọng hòa bình. Cả nước cũng “đêm nào cũng thức” để đồng lòng sát cánh với miền Nam. Nghệ thuật ẩn dụ và so sánh được sử dụng nhuần nhuyễn khiến hình ảnh ngọn đèn trở nên sống động và xúc động đến lặng người.

Từ hình ảnh yên tĩnh, thơ dần chuyển sang nhịp điệu mạnh mẽ, sục sôi hơn ở những khổ thơ sau. Ngọn đèn như có linh hồn như một chiến sĩ đồng hành cùng người lính ra trận:

“Đèn ta thắp niềm vui theo dõi
Đèn ta thắp những lời kêu gọi
Đi nhanh đi nhanh
Chiến trường đã giục”

Cấu trúc lặp, các động từ mạnh như “theo dõi”, “kêu gọi”, “giục” kết hợp với nhịp thơ dồn dập tạo nên không khí khẩn trương, thôi thúc. Không còn là ánh sáng tĩnh tại, ngọn đèn lúc này là nguồn động lực, là ngọn lửa cổ vũ người lính tiến lên phía trước. Ngôn ngữ trong sáng, tự nhiên, nhịp điệu biến đổi linh hoạt đã giúp bài thơ truyền tải hiệu quả cảm xúc và tư tưởng.

Bài thơ khép lại bằng hình ảnh ngọn đèn giữa gió mưa, vững chãi như một biểu tượng bất diệt:

“Trong gió trong mưa
Ngọn đèn đứng gốc
Cho thắng lợi, nối theo nhau
Đang hành quân đi lên phía trước.”

Ngọn đèn “đứng gốc” như một người lính canh giữa đêm, giữa thời cuộc. Dẫu thời tiết khắc nghiệt, dẫu bom đạn vây quanh, ánh sáng ấy vẫn không hề tắt, vẫn soi đường, tiếp sức cho chiến thắng nối tiếp chiến thắng. Hình ảnh cuối cùng vừa khái quát tầm vóc của ngọn đèn, vừa biểu đạt niềm tin vững bền của cả dân tộc vào tương lai chiến thắng, vào ngày đất nước độc lập, thống nhất.

Ngọn đèn đứng gác là một bài thơ giàu chất biểu tượng, mang âm hưởng sử thi mà vẫn thấm đẫm chất trữ tình. Chính Hữu đã thành công khi sử dụng hình ảnh ngọn đèn làm trục xoay nghệ thuật, chuyển hóa nó từ một hình ảnh đời thường thành biểu tượng thiêng liêng của hậu phương, của niềm tin, của nghĩa tình nhân dân trong chiến tranh. Giọng thơ trầm lắng, từ tốn kết hợp với sự thay đổi nhịp điệu linh hoạt, ngôn từ mộc mạc mà giàu gợi cảm, tất cả làm nên một bài thơ giản dị mà xúc động, bình dị mà lớn lao.

"Ngọn đèn đứng gác" không chỉ là bài thơ về chiến tranh mà còn là bài thơ về tình người, tình đất nước. Bài thơ khiến ta xúc động và tự hào khi nhận ra rằng, trong những năm tháng khốc liệt nhất, chính tình thương và niềm tin đã giữ vững ngọn lửa trong lòng người dân, tiếp sức cho cả một dân tộc đi qua chiến tranh bằng đôi chân kiên cường và trái tim son sắt. Ngày hôm nay, khi đất nước đã thanh bình, ánh sáng từ ngọn đèn năm ấy vẫn như còn le lói đâu đây nhắc ta sống có trách nhiệm hơn với hiện tại và gìn giữ những giá trị bền sâu của quá khứ.