Từ thuở xa xưa, bếp lửa không chỉ là nơi nấu nướng mà còn là trái tim của mỗi ngôi nhà Việt. Trong làn khói mỏng tang bốc lên từ bếp, có bóng dáng người mẹ tảo tần, có tiếng trẻ thơ ê a học chữ, có cả những kỷ niệm tuổi thơ êm đềm không thể nào quên. Hình ảnh khói bếp, tưởng chừng rất đỗi bình dị, lại chứa đựng một thế giới thân thương và sâu lắng. Trong bài thơ "Khói bếp", nhà thơ Vũ Quần Phương đã khéo léo khắc họa khói bếp không chỉ như một phần không thể thiếu của không gian làng quê mà còn là biểu tượng của tình yêu thương, sự gắn kết gia đình và cội nguồn dân tộc.

Ngay từ khổ thơ đầu, khói bếp hiện lên nhẹ nhàng, len lỏi vào mọi ngóc ngách của không gian:
"Sáng dậy khói bay choàng mái rạ
Lẫn vào sương tỏa lẫn vào cây"
Không ồn ào, không dữ dội, khói lặng lẽ mà thấm đẫm, quyện vào sương, vào cây cối, phủ mờ mái đình rêu phong. Cái "choàng" mà nhà thơ dùng như thể khói bếp đang vỗ về, ủ ấm mái nhà quê nghèo trong hơi thở dịu dàng của buổi sớm. Khói bếp không chỉ tạo nên vẻ đẹp mơ màng cho làng quê mà còn mang đến cảm giác an yên, thân thuộc. Đó là nơi con người được chở che bởi thiên nhiên và truyền thống.

Từ không gian, khói bếp đi vào nhịp sống con người, gắn bó chặt chẽ với sinh hoạt thường ngày:
"Trong khói mẹ cời rơm thổi lửa
Chim gù trên tổ bếp cơm reo"
Khói trở thành điểm tựa của những hình ảnh yêu thương: bàn tay mẹ cặm cụi thổi bếp, chim làm tổ nơi mái bếp, em nhỏ ngồi học bài trong gian nhà thấp thoáng khói. Tất cả hiện lên thật bình dị, mộc mạc mà đầy ấm cúng. Làn khói ấy chính là sợi dây vô hình kết nối các thế hệ, là hơi ấm gia đình, là mái nhà đúng nghĩa. Không gian thơ không còn chỉ là một miền quê mà là một thế giới nhỏ của tình yêu và sự chở che.

Sau cơn mưa đêm, khói bếp lại hiện lên bằng những cảm xúc rất khác:
"Khói đặc bay trong mùi lá ướt
Có vị cay hăng như nhựa cành"
Khói không còn chỉ được nhìn thấy mà còn được cảm nhận bằng khứu giác, bằng vị giác. Cái "cay hăng" ấy là mùi của đất trời, của lá ướt, của thiên nhiên làng quê thấm đẫm trong đời sống người dân. Nhà thơ đã rất tài tình khi khiến người đọc không chỉ thấy mà còn nếm và ngửi được khói. Đó là một cách cảm nhận đầy tinh tế và sống động. Chính từ đây, khói bếp không còn là một chi tiết ngoại cảnh mà đã trở thành một phần của ký ức, một phần của tâm hồn.

Và rồi khói bếp dần dần lan rộng, phủ khắp không gian làng quê:
"Khói lục khói xanh đầy mọi ngõ
Khói tự trăm nhà quyện vào nhau"
Khói không chỉ bay từ một mái bếp mà từ hàng trăm mái nhà, gợi nên sự sum vầy, đoàn tụ và gắn kết. Trong làn khói ấy là ánh lửa reo vui, là vết chân trâu trên con đường làng nhỏ bé. Khói bếp giờ đây trở thành biểu tượng của một cộng đồng quê hương gần gũi, nơi mỗi ngọn lửa là một mái ấm, mỗi làn khói là một nhịp sống chan hòa. Đó là thứ khói không thể mang theo nhưng lại theo ta suốt đời trong ký ức.

Với giọng thơ dịu dàng, nhịp điệu êm ái, hình ảnh khói bếp trong bài thơ đã được Vũ Quần Phương khắc họa bằng tất cả sự nâng niu và thấu cảm. Khói hiện lên không chỉ bằng hình ảnh mà bằng hương vị, cảm xúc trở thành biểu tượng giàu chất thơ và chất quê. Trong làn khói ấy là cả một không gian yên bình, một thời tuổi thơ trong trẻo và một mái nhà chan chứa yêu thương.

Trong nhịp sống hiện đại hôm nay, người ta dễ dàng lãng quên những điều tưởng chừng nhỏ bé như khói bếp. Thế nhưng đâu đó trong mỗi người, vẫn còn một làn khói mờ ảo của ký ức, của tuổi thơ, của vòng tay mẹ và ánh mắt cha bên mâm cơm chiều. Có lẽ vì thế mà thơ ca, với những hình ảnh như khói bếp, luôn nhắc ta nhớ về cội nguồn - nơi bắt đầu của yêu thương và nơi ta muốn quay về sau những hành trình dài mỏi mệt.