Hồ Xuân Hương, bậc nữ sĩ tài hoa của nền văn học Việt Nam, đã để lại nhiều tác phẩm thấm đượm tinh thần phản kháng trước những bất công xã hội. Bánh trôi nước là một trong những bài thơ tiêu biểu, vừa tả thực vừa mang ý nghĩa ẩn dụ sâu sắc về thân phận người phụ nữ trong xã hội phong kiến. Ngay từ câu thơ đầu tiên:

"Thân em vừa trắng lại vừa tròn,"

Hình ảnh "trắng" và "tròn" không chỉ miêu tả chiếc bánh trôi nước mà còn ẩn dụ cho vẻ đẹp hình thức và phẩm hạnh trong sáng của người phụ nữ. Từ "thân em" gợi nhớ đến mô-típ quen thuộc trong ca dao than thân, thể hiện sự tự ý thức về số phận bấp bênh của người phụ nữ. Hai câu thơ tiếp theo:

"Bảy nổi ba chìm với nước non, Rắn nát mặc dầu tay kẻ nặn,"

Những con số "bảy nổi ba chìm" gợi lên hình ảnh chiếc bánh trôi lênh đênh trong nước, đồng thời phản ánh cuộc đời đầy sóng gió của người phụ nữ trong xã hội phong kiến. Số phận họ phụ thuộc vào sự sắp đặt của người khác, như chiếc bánh bị nhào nặn dưới tay người làm. Tuy nhiên, dù bị tác động bởi ngoại cảnh, họ vẫn giữ được phẩm chất đáng quý. Câu kết:

"Mà em vẫn giữ tấm lòng son."

Gói trọn vẻ đẹp tâm hồn của người phụ nữ. Dù cuộc đời lắm bấp bênh, họ vẫn thủy chung, kiên cường, giữ trọn tấm lòng son sắc. Câu thơ khép lại nhưng cũng mở ra niềm tin mạnh mẽ vào phẩm giá và khí phách của người phụ nữ Việt Nam.