Nguyễn Trãi (1380-1442) là bậc đại thần tài ba, nhà thơ, nhà văn hóa lớn của dân tộc Việt Nam. Ông không chỉ có công lao to lớn trong sự nghiệp chống giặc Minh mà còn để lại nhiều tác phẩm văn học sâu sắc, thể hiện tư tưởng và phong thái của một bậc hiền triết. Bài thơ "Ngôn Chí 10" thuộc tập "Quốc Âm Thi Tập", là một trong những sáng tác thể hiện rõ tâm hồn thanh cao, yêu thiên nhiên và triết lý sống ẩn dật của Nguyễn Trãi. Qua bài thơ, ta thấy được một con người có nhân cách lớn, luôn hướng về cuộc sống giản dị nhưng đầy ý nghĩa..

"Cảnh tựa chùa chiền, lòng tựa thầy,
Có thân chớ phải lợi danh vây."

Ngay từ hai câu đầu, Nguyễn Trãi đã thể hiện quan điểm sống của mình. Ông so sánh cuộc sống ẩn dật của mình với hình ảnh "chùa chiền", nơi thanh tịnh, không vướng bụi trần. Tâm hồn ông cũng giống như một vị "thầy", tức là bậc tu hành, luôn tĩnh tại và thoát khỏi những ham muốn tầm thường. Câu thơ thứ hai nhấn mạnh quan niệm "Có thân chớ phải lợi danh vây", nghĩa là dù còn sống giữa cõi đời nhưng không để lợi danh trói buộc. Đây là một lời khuyên sâu sắc về việc giữ gìn phẩm giá, không chạy theo danh lợi phù phiếm.

"Đêm thanh hớp nguyệt nghiền chén,
Ngày vắng xem hoa bợ cậy."

Hai câu thực tiếp tục khắc họa cuộc sống của Nguyễn Trãi. Ban đêm, ông thưởng trăng, ngẫm suy về cuộc đời. Ban ngày, ông chăm sóc cây cỏ, vui thú điền viên. Hình ảnh "hớp nguyệt nghiền chén" gợi lên một phong thái thư thái, ung dung. "Xem hoa bợ cậy" thể hiện tình yêu thiên nhiên, sự gần gũi với cây cỏ. Đây chính là lối sống thanh cao, tránh xa những bon chen của chốn quan trường.

"Cây rợp chồi, cành chim kết tổ,
Ao quang mẫu ấu, cá nên bầy."

Đến hai câu luận, Nguyễn Trãi vẽ nên một bức tranh thiên nhiên thanh bình. Cây cối xanh tốt, chim muông làm tổ, ao hồ trong trẻo, đàn cá bơi lội tự do. Không gian ấy không chỉ thể hiện sự hòa hợp giữa con người và thiên nhiên mà còn ẩn chứa một triết lý sâu sắc: Khi con người sống gần gũi với thiên nhiên, tâm hồn sẽ trở nên thư thái, bình an.

"Ít nhiều tiêu sái lòng ngoài thế,
Năng một ông này đẹp thú này."

Hai câu kết khẳng định phong thái ung dung của Nguyễn Trãi. Ông tự nhận mình "tiêu sái", nghĩa là thoát khỏi những ràng buộc của trần thế, sống an nhiên, tự tại. Nguyễn Trãi trân trọng cuộc sống giản dị, xem đó là một thú vui cao quý. Lời thơ như một lời khẳng định chắc chắn về lựa chọn sống thanh bạch của ông.

      Bài thơ thể hiện rõ vẻ đẹp tâm hồn Nguyễn Trãi: Thanh cao, không màng danh lợi, yêu thiên nhiên và trân trọng cuộc sống giản dị.

                Bài thơ "Ngôn Chí 10" đã khắc họa thành công tâm hồn thanh cao và lối sống thoát tục của Nguyễn Trãi. Qua đó, ta thấy được quan niệm sống an nhiên, tránh xa danh lợi của một bậc hiền triết. Bài thơ không chỉ thể hiện tư tưởng của tác giả mà còn gửi gắm một thông điệp sâu sắc đến hậu thế: Hạnh phúc không nằm ở tiền tài, danh vọng mà ở sự thanh thản trong tâm hồn. Lời thơ của Nguyễn Trãi vẫn còn nguyên giá trị, nhắc nhở mỗi chúng ta về ý nghĩa thực sự của cuộc sống.