Chế Lan Viên đã từng chiêm nghiệm "Hãy nhặt lấy chữ của đời mà góp nên trang". Những tác phẩm văn chương không chỉ là những suy nghĩ rung cảm từ trái tim của người nghệ sĩ mà đó còn là bức tranh của hiện thực cuộc sống sống động đến lạ thường. Bức tranh tình người tỏa sáng trên hiện thực của bóng đen năm 1945 vẫn luôn là một nỗi ám ảnh trong tâm trí mỗi người đọc. Đặc biệt qua tác phẩm "Mùa giáp gặt" của Phan Đức Lộc đã để lại trong chúng ta những ấn tượng sâu sắc. Đó là một bài viết đầy xúc động và chân thực về cuộc sống khó khăn của những người nông dân nghèo trong giai đoạn mùa giáp hạt. Nổi bật đó là hình ảnh người bà với những lo toan bộn bề và trên hết là tình yêu thương da diết và sự hi sinh thầm lặng của bà dành cho cháu. 

"Mùa giáp gặt" kể về cuộc sống đói khát trong gia đình của người bà và những đứa cháu nhỏ. Khi mùa giáp gặt sắp tới, lương thực trở nên khan hiếm, cuộc sống của bà cháu chỉ có thể dựa vào những bát cơm độn khoai sắn có khi chỉ là rau má và muối lạc. Thế nhưng gạo cũng hết bà phải sang nhà hàng xóm vay gạo. Đến đường cùng bà phải bán đi con nghé-tài sản quý báu của gia đình để chống cự với tình hình khó khăn. Sự hi sinh lớn lao và sự đồng cảm thấu hiểu của bà và cháu quả thực đáng trân trọng và cảm phục. Truyện ngắn xoay quanh chủ đề về cuộc sống nghèo khổ của người nông dân và tình người ấm áp đẹp đẽ trên cái nền hiện thực cằn cỗi. 

Chi tiết nạn đói năm 1945 đã được tái hiện qua lời kể của bà. Đây là giai đoạn khó khăn và tăm tối nhất của lịch sử dân tộc nước nhà. Nạn đói đã cướp đi tính mạng của hơn hai triệu đồng bào. Thây người, mùi hôi bốc lên từ những xác chết..một khung cảnh thật ảm đạm. Trong tác phẩm "Vợ nhặt" nhà văn Kim Lân cũng đã tái hiện lại khung cảnh này và thể hiện sự xót xa thương cảm trước hoàn cảnh của số phận con người. Hình ảnh những con người oằn mình trong cơn đói đã trở thành nỗi ám ảnh trong tâm thức mỗi con người Việt Nam khi nhắc đến thời điểm năm 1945.

Trong tác phẩm hình ảnh người bà hiện lên thật xúc động. Bà là chỗ dựa tinh thần vững chắc cho những người cháu, là trụ cột của gia đình. Bao lo toan vất vả của cuộc đời đều đè nặng trên đôi vai bà. Chưa một ngày trong đời bà được an nhàn sung sướng, bởi lẽ cả đời bà là những tháng ngày dầm mưa rãi nắng "Đời bà khổ từ lúc lọt lòng đến tận về già, khi đã gần bước sang tuổi tám mươi vẫn còn chịu cảnh bần hàn, cơ cực".  Hình ảnh người bà hiện lên với dáng vẻ đã già yếu nhưng trọng trách trên vai còn quá nặng bởi bà tận tụy về con vì cháu. Cuộc sống càng trở nên chật vật hơn vào thời điểm giáp hạt. Đây là thời điểm khan hiếm lương thực và là thách thức lớn đối với bà. Người bà "tất tưởi chạy sang nhà bên vay gạo" thậm chói "bà cháu phải ăn rau cháo trộn với muối lạc, ba phần gạo đến bảy phần là rau má thái nhỏ". Dẫu có khổ thế nào người bà  vẫn cố gắng để cháu có cái lót dạ qua ngày.  Phần ngon hơn bà giành cho cháu còn mình ăn tạm bợ cho xong "trong một bữa tối, nhường phần cơm trắng cho đàn cháu nhỏ, bà ăn củ chuối luộc chấm nước mắm". Bà thương yêu các cháu hết mực và để cho cháu những gì tốt nhất bà có. Bà đã dùng lời nói dối thầm lặng để cháu đỡ lo lắng "Lúc chưa bà ăn cơm giờ vẫn còn no lắm. Với lại bà vẫn thích ăn củ chuối hơn".  Ôi sao bà vĩ đại và lớn lao đến vậy! Tình yêu thương và sự hi sinh thầm lặng ấy khiến cháu xót xa và trân trọng vô ngần. Hình ảnh người bà trong những đêm thao thức suy nghĩ không ngủ thật khiến người ta đau lòng. Bà lo sao để cháu cỏ đủ cơm ăn, áo mặc, bà sao cũng được nhưng cháu của bà phải được đủ đầy. Những nỗi lo lắng vất vả cơ cực đã in hằn trên gương mặt mái tóc bà, khiến sức khỏe của bà ngày một yếu đi "Bà ngày càng gầy sọp đi. Khóe mắt hốc hác. Da dẻ xuống sắc vàng vọt". Dáng bà gầy gò nhưng tình yêu cháu đã cho bà thêm sức mạnh để chiến đấu và chiến thắng. Sau những đắn đo, bà quyết định bán đi con nghé-tài snar quý của gia đình để trang trải nợ nần và mua thêm nửa yến gạo. Bà ơi- người mẹ người cha, người phụ nữ quả cảm và giàu đức hi sinh. Cuộc đời của bà tần tảo lo toan vì con vì cháu, thật đáng kính trọng và ngợi ca. Đó là vẻ đẹp của người phụ nữ Việt Nam anh hùng.

Người cháu trong tác phẩm là một đứa bé hiểu chuyện. Mặc dù còn nhỏ nhưng cháu đã phần nào hiểu được những nỗi cơ cực lo toan của bà. Cháu cũng yêu bà và thương bà hơn bất cứ một ai. Để bà bớt phải lo phiền người cháu đã dặn các em "Em không được vòi vĩnh làm nũng bà". Bởi cháu hiểu cuộc đời bà đã có quá nhiều nối lo toan. Qua quan sát của nhân vật tôi bà suy tư trăn trở trong những đêm dài dẫn đến háo mòn sức khỏe yếu đi. Phải là người yêu bà da diết thì cháu mới có thể quan sát và miêu tả hình ảnh bà chi tiết và xúc động đến như vậy. Đồng thời mọi hi sinh của bà cháu đều thấu hiểu và thương bà nhiều hơn. Trong lời nói của cháu đã thể hiện đứa nhỏ này là cậu bé hiểu chuyện và dành cho bà tình yêu cao quý nhất "Cháu cũng thích ăn củ chuối hơn ăn cơm, cơm trắng vẫn còn nhiều quá". Hành động và suy nghĩ của cháu cho thấy cậu bé trưởng thành và yêu bà của mình. Tình cảm của cháu chính là động lực để bà cố gắng, là niềm tin thắp lên ngọn lửa hi vọng bào một ngày mai tốt đẹp hơn.

Nội dung của một tác phẩm trở nhiều ít mặc sức nhưng nếu không có những bơi chèo nghệ thuật thì con thuyền nội dung ấy sẽ đứng im bất động. Tác phẩm không chỉ hay về nội dung khi khắc họa hoàn cảnh nghèo khó để qua đó làm nổi bật tình yêu thương sự thấu hiểu và sẻ chia giữa hai bà cháu. Đồng thời câu chuyện còn thành công bởi nghệ thuật độc đáo. Với giọng văn giản dị chân thực và nghệ thuật xây dựng miêu tả tâm lý nhân vật đặc sắc đã bộc lộ rõ nội dung và chủ đề của tác phẩm. Qua đó, chúng ta thấy được nét bút tài hoa của tác giả.

"Lửa thử vàng gian nan thử sức". Phải chăng thời gian chính là phép thử xác đáng nhất cho một tác phẩm có giá trị vượt thời đại. Và tác phẩm "Mùa giáp hạt" của Phan Đức Lộc chính là con chim phượng hoàng có tiếng kêu lớn trên văn đàn văn học Việt Nam vì nó đã vượt qua những phủ bụi của thời gian để ghi dấu ấn trong lòng người đọc bởi tình cảm bà cháu tha thiết và lớn lao vượt lên trên hiện thực khó khăn. Từ đó, chúng ta rút ra cho bản thân thông điệp sâu sắc. Tình cảm gia đình có sức mạnh to lớn có thể giúp chúng ta vượt qua những thăng trầm để vững bước trên chặng hành trình tương lai.