Vũ Bằng đã từng nhận xét rằng: "Muốn nói đến một người tôn thờ nhân bản thực sự, một người thương yêu xót xa đồng bào từ tâm can tì phế thương ra thì người ấy chính là Thạch Lam”. Thật vậy, nhà văn Thạch Lam $-$ thành viên của nhóm Tự lực văn đoàn nhưng khác với Nhất Linh và Hoàng Đạo, ngòi bút của Thạch Lam mang khuynh hướng gắn liền với sự gần gũi với cuộc sống nghèo khổ của nhân dân. Văn Thạch Lam trong sáng, giản dị, âm trầm và sâu sắc. Ông đã để lại cho nền văn học nước nhà rất nhiều những tác phẩm có giá trị như: Hà Nội băm sáu phố phường; Gió lạnh đầu mùa; Hai đứa trẻ; Một thứ quà của lúa non: Cốm; Nắng trong vườn;.... và trong số đó, không thể không kể đến tác phẩm "Một cơn giận". Tác phẩm này của Thạch Lam cũng mang những giá trị về nội dung và nghệ thuật đặc sắc.

            Thạch Lam $(1910-1942)$, ông sinh ra tại Hà Nội trong một gia đình có truyền thống Nho học. Ông là người con thứ sáu trong gia đình có bảy người con và là em ruột của hai nhà văn khác trong nhóm Tự lực văn đoàn là Nhất Linh và Hoàng Đạo. Thạch Lam bắt đầu sự nghiệp cầm bút của mình vào năm $1932$ khi ông gia nhập nhóm Tự lực văn đoàn do anh trai Nhất Linh của ông sáng lập nên. Thạch Lam được nhận xét là có phong cách viết rất khác so với các thành viên khác trong nhóm. Với Thạch Lam, ông có lối văn giản dị, tinh tế, lãng mạn trong trẻo nhưng không xa rời thực tế đời sống. Chính điều này đã giúp cho Thạch Lam có một chỗ đứng riêng và được coi là một trong những nhà văn có đóng góp rất lớn về ngôn ngữ nghệ thuật của nền văn học nước nhà. Và tác phẩm "Một cơn giận" của ông cũng vậy. Tác phẩm này của ông (trích trong tập truyện "Gió lạnh đầu mùa") được đánh giá cao về cả mặt nội dung và nghệ thuật.

            Về nội dung, truyện ngắn "Một cơn giận" là một câu chuyện thấm thía, cho thấy số phận tội nghiệp và đáng thương của những con người ở dưới đáy xã hội. Mở đầu câu chuyện, ta thấy được về số phận của bác phu xe nghèo khổ co ro vì lạnh, hai tay giấu dưới manh áo tơi tàn. Người phu xe số khổ ấy còn có hoàn cảnh hết sức đáng thương: phải ở căn nhà lụp xụp, tối tăm; con thì đau ốm; phải đi kéo xe chui để kiếm thêm thu nhập. Ấy vậy mà, số phận lại trêu đùa với con người ấy khi phải chịu sự chà đạp của người khách thượng lưu tên Thanh và tên cảnh sát đại diện cho chính quyền thực dân. Câu chuyện về bác phu xe tên Dư qua lời kể của anh Thanh đã tái hiện bức tranh về số phận của những con người dưới tầng lớp cuối cùng của xã hội, những con người có số phận nghiệt ngã đến đau lòng. Câu chuyện này cũng cho ta thấy được sự xót xa, thương tiếc cho số phận của những con người ấy cũng như cho thấy một thông điệp: Đừng vì sự ích kỷ của bản thân mà gây ảnh hưởng tới người khác.

          "Một cơn giận" không chỉ mang những giá trị nội dung sâu sắc mà còn được Thạch Lam tạo nên bởi những giá trị nghệ thuật cũng không kém phần sâu sắc. Thứ nhất là việc xây dựng nhân vật trong tác phẩm. Thạch Lam đã xây dựng nên những nhân vật thiên về tâm lí. Điển hình là nhân vật người khách thượng lưu tên Thanh. Qua nhân vật này, tác giả làm nổi bật lên số phận của bác phu xe tên Dư $-$ người thuộc tầng lớp dưới đáy xã hội. Khi khắc hoạ về nhân vật Thanh, tác giả không đi sâu vào ngoại hình mà đi vào khai thác hành trình tâm lí của nhân vật. Từ nhân vật này, tác giả soi chiếu làm nổi bật số phận cuộc đời Dư $-$ người phu xe với sự tội nghiệp của một người lao động nghèo khổ. Tác giả đi sâu khai thác tâm lí ăn năn hối lỗi của Thanh, nhưng đằng sau đó là bi kịch cuộc đời đầy ám ảnh day dứt của anh phụ xe.

            Thứ hai là kết cấu chuyện. Tác giả đã sử dụng kết cấu truyện lồng truyện. Mở đầu là cuộc nói chuyện giữa nhân vật tôi và Thanh; sau đó là hành trình tâm lí của nhân vật Thanh. Kết cấu tạo nên cho câu truyện sự khách quan, chân thực đồng thời mở rộng không gian của tác phẩm cũng như tạo sự linh hoạt cho điểm nhìn nghệ thuật khi không chỉ đặt trên người kể truyện mà đặt trên cả các nhân vật trong truyện.

            Thứ ba là điểm nhìn nghệ thuật và cốt truyện. Nhà văn có điểm nhìn linh hoạt, từ người kể truyện đến nhân vật Thanh và sau đó là các nhân vật phụ khác cùng với cốt truyện giản dị, không có xung đột gay gắt mà chỉ là hành trình tâm lí của nhân vật Thanh để qua đó khắc họa nên số phận của những con người nghèo khổ.

           Thứ tư là tình huống truyện. Việc đưa nhân vật Thanh vào cuộc đấu tranh tâm lí giữa ích kỷ và ăn năn đã góp phần truyền tải thông điệp cũng như khắc họa nên một xã hội tàn ác, cá lớn nuốt cá bé khiến cho những mảnh đời ấy phải chịu đau khổ tột cùng.

           Cuối cùng là các chi tiết nghệ thuật. Tác giả đã sử dụng các chi tiết như: cái run của người phu xe trước cảnh sát, hình ảnh căn nhà lụp xụp,... đã khắc họa nên sự đáng thương của người phu xe cũng như cho thấy sự đáng trách của nhân vật Thanh. Hơn thế nữa, tác giả còn sử dụng ngôn từ giản dị, giọng văn nhẹ nhàng nhưng giàu sức biểu cảm, những trang viết nhẹ nhàng đầy chất thơ để truyền tải tới người đọc về số phận bất hạnh của những con người dưới đáy xã hội.

          Truyện ngắn "Một cơn giận" là truyện ngắn khắc họa hành trình đấu tranh tâm lí để dứt bỏ sự ích kỉ, mù quáng nhưng cũng đồng thời khắc họa được một bức tranh thu nhỏ về cái xã hội tàn ác, thối nát của Việt Nam trước cách mạng tháng Tám. Với ngòi bút và cái nhìn nhân đạo của mình, Thạch Lam đã tạo nên một tác phẩm gây dấu ấn trong tâm trí người đọc.

@LP