Truyện ngắn “Chị em họ” của Phan Thị Vàng Anh là một tác phẩm hiện thực tinh tế, khắc họa những mâu thuẫn nội tâm và mối quan hệ phức tạp giữa hai người chị em họ – Hà và Thuỳ. Tác phẩm đã phản ánh rõ nét những áp lực từ gia đình và xã hội từ đó mở ra góc nhìn sâu sắc về sự ganh đua, so sánh và khát khao khẳng định giá trị bản thân của mỗi con người.

Trong gia đình, Hà luôn được ví như tấm gương sáng. Với sự chăm chỉ, lễ phép và thành tích học tập xuất sắc (năm nào cũng đi thi học sinh giỏi văn), Hà đã tạo dựng được hình ảnh “mẫu người” mà cả nhà đều ngưỡng mộ. Mỗi lời khen ngợi, mỗi lời ca ngợi về Hà dần dần tạo nên một chuẩn mực mà những người xung quanh, đặc biệt là Thuỳ – người chị họ cùng trang lứa – cảm thấy áp lực. Sự xuất sắc của Hà không chỉ được ghi nhận ở trường lớp mà còn được tôn vinh rộng rãi khi cô lên truyền hình, khiến hình ảnh của cô càng trở nên hoàn hảo trong mắt người thân.

Ngược lại, Thuỳ lại sống trong tâm trạng mâu thuẫn, đầy đắng cay và ganh tỵ. Dù được nuôi dưỡng trong cùng một mái nhà, cùng một hệ giá trị gia đình, nhưng Thuỳ luôn cảm thấy mình kém cỏi khi so sánh với Hà. Từng lời nói của Thuỳ – từ những câu châm biếm, những lời than thở hay những tâm sự riêng tư – đều hé lộ nỗi lòng tự ti, thất vọng về bản thân. Chính nỗi ganh tỵ ấy đã khiến Thuỳ phản kháng và bộc lộ cảm xúc theo những cách khá tiêu cực, như khi cãi nhau với ngoại hay tự nhủ “dở quá, từ đầu năm tới giờ, chưa khi nào mình là người đầu tiên vào trường cả!” Những tâm sự, những câu tự trách bản thân không chỉ cho thấy sự bất an của Thuỳ mà còn phản ánh cái giá của việc so sánh mình với hình mẫu mà gia đình và xã hội đã định sẵn.

Mối quan hệ giữa Hà và Thuỳ được xây dựng qua những tình huống đời thường quen thuộc nhưng lại mang đậm tính biểu tượng. Ví dụ, khi Thuỳ phải đối mặt với sự cô đơn khi không có bạn bè bên cạnh, hay cảnh Thuỳ trầm tư nhìn mưa tuôn trên đường đất, những hình ảnh đó như ẩn dụ cho tâm trạng lạc lõng, bế tắc của một cô gái không tìm được chỗ đứng trong xã hội – không chỉ trong mối quan hệ với người thân mà còn với chính bản thân mình. Trong một giấc mơ, khi Thuỳ tưởng tượng mình hỏi Hà “Có bệnh gì không mà sống lờ đờ như người ốm vậy?”, chính điều đó lại phản chiếu nỗi bất lực khi cô cố gắng so sánh, khẳng định mình qua việc chê bai người khác. Gia đình trong tác phẩm được miêu tả với những mối quan hệ đa chiều, vừa ấm áp lại vừa mang tính áp lực. Người lớn, dù luôn nỗ lực khuyên bảo, động viên nhưng lại thường vô tình tạo nên sức ép quá lớn cho Thuỳ. Cách các dì, mẹ hay ngoại nói chuyện, những lời khen ngợi dành cho Hà càng làm Thuỳ cảm thấy mình càng lạc lõng và bất lực. Mẹ không ngần ngại lên tiếng chê bai Thuỳ “lười học”, trong khi lại tán dương Hà – một sự đối lập rõ rệt, làm cho Thuỳ càng cảm thấy bị bỏ rơi và không được trân trọng. Chính áp lực từ gia đình và những lời so sánh không ngừng đã đẩy Thuỳ vào tình trạng tâm lý dễ bị tổn thương, khiến cô trở nên bộc phát những cảm xúc tiêu cực mà không thể kiểm soát.

Tác giả Phan Thị Vàng Anh đã khéo léo sử dụng ngôn ngữ đời thường, giản dị mà không kém phần sắc sảo để thể hiện tâm lý của nhân vật. Những chi tiết như Thuỳ “đạp xe ngay đến nhà ngoại” hay cảnh Thuỳ “ngồi rửa rau, kêu to uất ức” đã vẽ nên hình ảnh một cô gái đang vật lộn với bản thân, gợi lên những cảm xúc chân thật, gần gũi với độc giả. Qua đó, người đọc cảm nhận được nỗi cô đơn, sự bất an và cảm giác thua kém vốn có trong con người khi luôn phải so sánh mình với người khác – dù đó là những mối quan hệ trong gia đình thân thiết nhất. Bên cạnh đó, tác phẩm cũng khắc họa được sự tương phản giữa hai kiểu nhân cách: Hà – người ngoan hiền, ít nói nhưng luôn cố gắng hoàn thiện bản thân; và Thuỳ – người mạnh mẽ bên ngoài nhưng lại ẩn chứa nỗi đau và sự ganh tỵ bên trong. Sự khác biệt đó chính là kết quả của tính cách bẩm sinh nhưng cũng là hậu quả do môi trường, do những giá trị mà gia đình đã xây dựng. Trong khi Hà luôn được nâng niu, tôn vinh với những lời khen ngợi liên tục, Thuỳ lại thường phải đối mặt với sự chỉ trích, so sánh và kỳ vọng quá cao, điều này càng làm cho vết thương tự ti của cô ngày càng sâu sắc.

Không chỉ dừng lại ở mối quan hệ giữa hai người chị em họ, “Chị em họ” còn gửi gắm thông điệp về giá trị của bản thân, về việc mỗi con người cần học cách tự nhận thức và khẳng định giá trị của chính mình mà không nên sống dựa vào so sánh với người khác. Sự ganh tỵ, dù là cảm xúc tự nhiên trong con người, nếu không được kiểm soát và vượt qua sẽ dẫn đến những hậu quả tiêu cực, không chỉ làm tổn thương bản thân mà còn gây ảnh hưởng đến những mối quan hệ xung quanh. Thuỳ, với tâm lý bất an của mình, đã và đang dần lạc mất chính con người thật của mình, cứ mãi sống trong cái bóng của Hà – người mà gia đình và xã hội dường như đã định sẵn vị trí “hoàn hảo” cho. Từ “Chị em họ”, Phan Thị Vàng Anh đã kể một câu chuyện gia đình quen thuộc trong đời sống thường nhật qua đó mở ra những suy ngẫm sâu sắc về tâm lý, về giá trị sống của con người hiện đại. Trong cuộc sống, mỗi người đều có những ưu điểm và khuyết điểm riêng, và thành công thật sự không chỉ đến từ những thành tích bề ngoài mà còn từ nội tâm, từ khả năng yêu thương và chấp nhận bản thân. Mỗi con người cần học cách trân trọng giá trị của chính mình thay vì mãi đắm chìm trong sự so sánh, ganh tỵ với người khác.

Qua đó, “Chị em họ” là lời nhắc nhở nhẹ nhàng nhưng sâu sắc về việc không nên đánh giá bản thân chỉ qua lăng kính của thành tích hay thành công bề ngoài. Chính những điều giản dị, những khoảnh khắc chân thật trong cuộc sống hàng ngày mới tạo nên giá trị đích thực, giúp mỗi người tìm ra được chính mình giữa dòng chảy hối hả của xã hội. Truyện ngắn của Phan Thị Vàng Anh đã mở ra một cánh cửa để độc giả suy ngẫm về mối quan hệ giữa bản thân và người khác, về cách thức đối diện với những áp lực và tìm lại được niềm tin vào chính mình. Như vậy, câu chuyện về mối quan hệ giữa hai người chị em họ đã trở thành biểu tượng cho bức tranh toàn cảnh về áp lực xã hội, những giá trị sống và cả những mâu thuẫn nội tâm mà mỗi con người phải đối mặt. Tác phẩm khẳng định rằng, để sống trọn vẹn và hạnh phúc, mỗi người cần biết yêu thương, trân trọng bản thân và không ngừng tìm kiếm giá trị đích thực ẩn sau những thành công bề ngoài. Đây chính là thông điệp nhân văn sâu sắc mà Phan Thị Vàng Anh muốn gửi gắm qua từng trang viết của “Chị em họ”.