Tố Hữu từng nói: “Văn học là cuộc đời. Cuộc đời là nơi xuất phát cũng là nơi đi tới của văn học.” Câu nói này đã khẳng định mối quan hệ chặt chẽ giữa văn học và cuộc sống. Văn học không chỉ phản ánh hiện thực đời sống mà còn xuất phát từ chính những tâm tư, khát vọng của con người. Đồng thời, văn học cũng tác động trở lại cuộc đời, giúp con người hiểu hơn về bản thân và thế giới xung quanh. Để làm sáng tỏ nhận định trên, chúng ta có thể phân tích một số tác phẩm tiêu biểu trong chương trình Ngữ văn.

1. Văn học phản ánh cuộc đời

Văn học được sinh ra từ cuộc sống, phản ánh hiện thực xã hội, con người và thời đại. Mỗi tác phẩm đều là một lát cắt của đời sống, giúp người đọc hiểu hơn về quá khứ, hiện tại và tương lai.

Truyện ngắn “Vợ nhặt” của Kim Lân là một minh chứng tiêu biểu. Tác phẩm khắc họa hình ảnh nạn đói khủng khiếp năm 1945, nơi con người rơi vào tình cảnh bi đát đến mức phải nhặt vợ. Qua đó, nhà văn tố cáo tội ác của chế độ thực dân, đồng thời thể hiện khát vọng sống và niềm tin vào tương lai của những con người nghèo khổ. Nhân vật Tràng dù nghèo khổ vẫn cưu mang một người vợ, điều đó thể hiện tình thương và hi vọng vào một cuộc sống mới.

Tương tự, “Chí Phèo” của Nam Cao cũng là một tác phẩm phản ánh sâu sắc hiện thực xã hội. Qua bi kịch của Chí Phèo – từ một chàng trai lương thiện bị xã hội phong kiến tha hóa, trở thành kẻ lưu manh rồi cuối cùng rơi vào bi kịch tuyệt vọng – tác phẩm lên án sự tàn bạo của xã hội cũ đã đẩy con người vào đường cùng. Đồng thời, Nam Cao cũng thể hiện khát vọng về quyền sống, quyền được làm người của những con người bị vùi dập.

2. Văn học tác động trở lại cuộc đời

Không chỉ phản ánh cuộc sống, văn học còn có sức mạnh thay đổi nhận thức, tư tưởng của con người, góp phần định hướng xã hội, giáo dục nhân cách và truyền cảm hứng sống đẹp.

Truyện ngắn “Lặng lẽ Sa Pa” của Nguyễn Thành Long không chỉ ca ngợi vẻ đẹp thiên nhiên Tây Bắc mà còn tôn vinh những con người lao động thầm lặng. Nhân vật anh thanh niên trong tác phẩm dù làm việc đơn độc giữa núi rừng nhưng vẫn cống hiến hết mình cho khoa học, cho đất nước. Qua hình ảnh ấy, tác giả khơi dậy tinh thần trách nhiệm, lòng yêu nước và ý chí cống hiến trong mỗi con người.

Ngoài ra, “Những ngôi sao xa xôi” của Lê Minh Khuê cũng mang đến những bài học ý nghĩa về lòng dũng cảm và tình yêu tổ quốc. Những cô gái thanh niên xung phong trên tuyến đường Trường Sơn tuy trẻ trung, hồn nhiên nhưng lại sẵn sàng hy sinh vì đất nước. Họ là biểu tượng cho tinh thần kiên cường của thế hệ trẻ Việt Nam thời chiến.

3. Kết luận

Văn học và cuộc đời có mối quan hệ không thể tách rời. Cuộc sống là nguồn cảm hứng, là chất liệu làm nên văn học, còn văn học lại giúp con người nhận thức sâu sắc hơn về cuộc đời, từ đó sống có ý nghĩa hơn. Những tác phẩm văn học đích thực luôn mang giá trị nhân văn, phản ánh chân thực hiện thực và hướng con người đến chân - thiện - mỹ. Nhận định của Tố Hữu vì thế vẫn giữ nguyên giá trị cho đến ngày nay.