Bài thơ “Sông” của Nguyễn Minh Khiêm là một tác phẩm chứa đựng nhiều triết lý sâu sắc về cuộc đời, về số phận con người qua hình ảnh sông – một hiện tượng tự nhiên tràn đầy sức sống, mãnh liệt và bất khả kháng. Qua đó, tác giả đã mở ra một không gian tư tưởng rộng mở, nơi mà con người được mời gọi suy ngẫm về định mệnh, về khát vọng bẩm sinh và hành trình của cuộc đời.

Trong tự nhiên, dòng sông luôn chảy mãi không ngừng, vượt qua bao thác ghềnh, qua bao chông gai và những khu vực phong ba bão táp. Hình ảnh ấy đã trở thành biểu tượng quen thuộc của cuộc đời – một đời người sinh ra để đi, để chảy, để không ngừng tìm kiếm và thực hiện khát vọng vốn có. Nguyễn Minh Khiêm đã khéo léo sử dụng hình ảnh sông để ẩn dụ cho cuộc hành trình của mỗi con người, từ lúc ra đời cho đến khi kết thúc, khi mà “khát vọng ban đầu” vẫn luôn sục sôi bên trong mỗi tâm hồn, dù có bao nhiêu trở ngại ngoài đời.

Bài thơ mở đầu bằng câu “Một đời sinh ra để chảy” đã ngay lập tức vạch trần thông điệp rằng cuộc đời mỗi người vốn có mục đích, một định mệnh không thể tránh khỏi. Dòng sông – biểu tượng của cuộc đời – không thể ngăn cản, dù phải băng qua “tất cả mọi thác ghềnh”. Chính vì vậy, cuộc sống được khắc họa như một hành trình không ngừng nghỉ, nơi mỗi con người đều mang trong mình một “khát vọng” vốn có, một “nét trời sinh” không thể cưỡng lại. Qua đó, tác giả nhấn mạnh rằng con người cần nhận thức rõ định mệnh và sống trọn vẹn với bản chất vốn có của mình, không bị phán xét bởi những “tên tuổi” hay “tầm cỡ” mà xã hội hay thiên hạ có thể đặt lên. Nguyễn Minh Khiêm sử dụng những hình ảnh tự nhiên quen thuộc nhưng lại được đan xen tinh tế với tư tưởng triết lý. Những câu thơ “Tên tuổi thế nào do thiên hạ đặt / Tầm cỡ ra sao mặc thiên hạ luận bàn / Mình một lối mở vào trời đất / Mong toả tràn màu mỡ khắp thế gian” cho thấy sự tự chủ của con người trong cuộc sống: mỗi người đều có lối đi riêng, tựa như dòng sông có hành trình của mình, bất chấp những lời phán xét của đám đông. Hình ảnh “ngọn sóng” cuốn theo những gì không kịp nhận ra, hay “đôi bờ” bị sông để lại, ẩn dụ cho những dấu ấn, những tác động mà cuộc đời – như dòng sông – đã gây nên. Dù có thể “cuốn theo” xác cánh buồm gào thét hay “lộc biếc một câu thơ”, thì điều đó càng làm tăng thêm vẻ đẹp, sự huy hoàng và ý nghĩa của hành trình ấy. Hơn nữa, tác giả dùng hình ảnh “Đầu nguồn thế / Cuối nguồn vẫn thế / Vẫn sục sôi khát vọng ban đầu” để nhấn mạnh rằng, bất kể con người trải qua bao nhiêu sóng gió, dù cuộc đời có lạc lối, thì khát vọng bẩm sinh – ngọn lửa nội tại – vẫn luôn cháy bừng. Câu hỏi “Nếu không bị biển cả kia chặn lại / Không biết đời sông kết thúc ở đâu?” mở ra một ẩn dụ về sự bất định của cuộc sống, rằng chỉ khi gặp phải những trở ngại lớn lao, định mệnh của con người mới có thể bị đảo lộn, nhưng nếu không, hành trình ấy sẽ mãi mãi tiếp diễn với niềm khát khao, đam mê ban đầu.

Bài thơ “Sông” được xây dựng thành các khổ thơ liên kết chặt chẽ, từ đó tạo nên một dòng chảy mượt mà, tự nhiên như chính dòng sông mà nó miêu tả. Nhịp điệu của bài thơ nhẹ nhàng nhưng cũng không kém phần mạnh mẽ, vừa như lời thì thầm của thiên nhiên, vừa như tiếng gió cuốn theo những kỷ niệm xa xôi. Cách sắp xếp hình ảnh từ “đầu nguồn” cho đến “cuối nguồn” tạo ra một vòng tròn hoàn hảo, thể hiện sự liên tục và bền bỉ của khát vọng sống, đồng thời gợi mở cho người đọc suy ngẫm về mục đích cuối cùng của hành trình cuộc đời. Thông qua hình ảnh sông, Nguyễn Minh Khiêm gửi gắm một thông điệp nhân sinh đầy ý nghĩa: mỗi con người ra đời không chỉ để tồn tại, mà còn phải chảy, phải đi, phải để lại dấu ấn của mình trên “đôi bờ” của cuộc đời. Khát vọng, đam mê, sự sống mãnh liệt luôn là yếu tố quyết định giúp con người vượt qua mọi nghịch cảnh, dù có bao nhiêu “thác ghềnh” hay “biển cả” chặn lại. Điều đó không chỉ thể hiện ý chí phấn đấu bền bỉ mà còn là lời nhắc nhở rằng, dù cho số phận có như thế nào, mỗi người vẫn cần phải sống trọn vẹn với chính “nét trời sinh” vốn có của mình, không để những trở ngại hay phán xét của xã hội làm lu mờ khát vọng đó.

Qua bài thơ “Sông”, Nguyễn Minh Khiêm đã vẽ nên một bức tranh thiên nhiên đầy sức sống và chan chứa triết lý nhân sinh. Dòng sông – với hành trình không ngừng nghỉ, đầy sóng gió và khát vọng ban đầu – như một ẩn dụ cho cuộc đời mỗi con người. Bài thơ không chỉ ca ngợi vẻ đẹp của tự nhiên, mà còn truyền tải thông điệp rằng, mặc dù đời người có nhiều thách thức, nhưng nếu biết giữ vững khát vọng, biết sống trọn vẹn với bản chất vốn có của mình, thì hành trình ấy sẽ luôn đầy ắp ý nghĩa và niềm cảm hứng. Những suy tư ấy đã mở ra một không gian triết lý sâu sắc, nơi mỗi chúng ta tìm thấy chính mình qua dòng chảy mãnh liệt của cuộc đời.