Ngạn ngữ Pháp có câu: "Mọi điều xuất phát từ trái tim.". Điều này quả là minh xác đối với mọi phương diện đời sống và càng chuẩn xác hơn trong sáng tác văn chương nghệ thuật. Trước khi rỏ từng giọt tâm hồn ra ngòi bút để viết nên những câu chữ đẹp đẽ tinh khôi, mỗi nhà văn đều để dòng tư tưởng thấm xuyên qua con tim thổn thức để từ đó, thể hiện cái nhìn sâu sắc về con người mà gửi vào trong sáng tác. Cái nhìn nghệ sĩ luôn đau đáu khôn nguôi hướng đến đời sống nội tâm và cảm xúc, để dựng lên tượng đài cao đẹp và hùng vĩ của con người trong văn chương muôn thuở, trong tình nhân đạo dạt dào. Truyện ngắn “Cái Ngần” của Hạ Huyền là một tác phẩm đầy cảm xúc, khắc họa chân thực cuộc sống của những đứa trẻ trong gia đình khi phải đối mặt với sự thay đổi và chênh lệch trong hoàn cảnh. Qua đó, tác giả không chỉ kể về bi kịch của một đứa trẻ mồ côi được nhận nuôi mà còn gửi gắm nhiều suy tư sâu sắc về tình cảm gia đình, lòng tự trọng và những mâu thuẫn tâm lý trong quá trình trưởng thành.

Tác phẩm mở đầu bằng lời của bố người kể: “Nó khổ hơn con rất nhiều, con đừng tị bì với nó.” Câu nói ấy đã đặt nền tảng cho mối quan hệ giữa người kể và “Cái Ngần” – đứa trẻ được bà của người kể đón về sau một chuyến tàu từ Hà Nội về. “Cái Ngần” vốn là đứa trẻ lang thang, không tên, không ký ức về quá khứ, khiến cuộc sống yên ả của người kể bị đảo lộn hoàn toàn. Từng chi tiết nhỏ như việc chia sẻ đồ chơi, cách gọi tên, những trò chơi dân gian giữa hai đứa trẻ được tác giả khắc họa sống động, vừa mang đậm màu sắc tuổi thơ vừa phản ánh rõ mâu thuẫn và cảm xúc đối lập giữa nhân vật chính và “Cái Ngần.”

Nhân vật “Cái Ngần” là hiện thân của sự bất hạnh, của những mảnh đời lạc lõng bị bỏ rơi. Ban đầu, sự xuất hiện của “Cái Ngần” làm cho người kể cảm thấy mất mát, ganh tị khi những món đồ chơi xinh đẹp của mình bị chia sẻ, bị “chiếm đoạt”. Những lời quát phá, những cú chỉ trích, dường như phản ánh sự bất công và nỗi đau của một đứa trẻ khi phải đối mặt với sự thay đổi của hoàn cảnh gia đình. Tuy nhiên, qua những hành động, nụ cười, và cả giọt nước mắt trong phút bế mồm của “Cái Ngần”, ta cảm nhận được một tâm hồn yếu mềm nhưng đầy nghị lực, một đứa trẻ biết chấp nhận số phận và biết che giấu nỗi buồn của chính mình để mong muốn được yêu thương, được quan tâm. Người kể – với vai trò của một “đứa trẻ có gia đình đầy đủ” – lúc ban đầu bộc lộ sự ganh tị, tự cao và không hiểu tại sao lại phải chịu đựng sự hiện diện của “Cái Ngần”. Tuy nhiên, qua những biến cố trong cuộc sống gia đình, nhất là khi “Cái Ngần” không đạt kết quả trong kỳ thi và sau đó đối mặt với những lời trách móc, người kể dần nhận ra rằng, phía “Cái Ngần” ẩn chứa biết bao nỗi đau, sự hy sinh thầm lặng. Những cảm xúc đối lập ấy chính là nguồn gốc của mâu thuẫn nội tâm, giữa lòng tự ái, lòng ganh tị và sự cảm thông, thấu hiểu sâu sắc.

Chủ đề của “Cái Ngần” xoay quanh những mâu thuẫn trong tình cảm gia đình, những khó khăn của một đứa trẻ bị bỏ rơi trong môi trường mới, đồng thời là lời nhắc nhở về trách nhiệm của mỗi thành viên trong gia đình. Qua hình ảnh của “Cái Ngần”, tác giả khắc họa rõ nét những bất công, những áp lực và định kiến trong xã hội – nơi mà quá khứ của một người không được thay đổi dù họ đã cố gắng để hòa nhập và đóng góp cho gia đình. Một thông điệp quan trọng mà Hạ Huyền muốn gửi gắm chính là sự cần thiết của lòng bao dung, của sự thấu hiểu và chia sẻ. Những lời trách móc, sự ganh tị ban đầu của người kể dần được thay thế bởi cảm giác trỗi dậy của lòng thương cảm khi nhận ra rằng “Cái Ngần” cũng đang chịu đựng và hy sinh. Câu chuyện không chỉ phản ánh nỗi đau của riêng một cá nhân mà còn là tiếng gọi hướng đến sự đồng cảm, yêu thương và hỗ trợ lẫn nhau trong gia đình cũng như trong xã hội.

Hạ Huyền sử dụng lối kể chuyện tự sự đầy tâm tình, xen lẫn những đoạn đối thoại chân thực, làm cho người đọc cảm nhận được sự sống động của từng khoảnh khắc, của từng cảm xúc mâu thuẫn. Từng chi tiết – từ cảnh vật làng quê với những hàng xoan, những cảnh vật mùa xuân thơ mộng, cho đến hình ảnh những giọt nước mắt lăn dài trên gò má “Cái Ngần” – đều góp phần tạo nên bức tranh tâm lý phức tạp của các nhân vật. Việc sử dụng những từ ngữ gần gũi, giản dị nhưng chứa đựng nhiều tầng ý nghĩa đã giúp tác phẩm trở nên mộc mạc mà sâu sắc, gợi mở cho người đọc không chỉ cảm nhận được nỗi buồn, sự hy sinh mà còn cảm nhận được thông điệp nhân văn sâu sắc.

“Cái Ngần”  là bức tranh phản ánh những mâu thuẫn trong tâm hồn con người khi đối mặt với những biến cố của cuộc sống. Tác phẩm khiến người đọc phải tự vấn, tự nhìn nhận lại bản thân, suy ngẫm về cách mình đối xử với những người kém may mắn, cũng như nhìn nhận lại giá trị của sự yêu thương và lòng nhân hậu trong gia đình. Chính những chi tiết giản dị nhưng đầy cảm động của truyện đã đánh thức trong lòng mỗi người một niềm trân trọng, một ý thức về trách nhiệm và tình người. Qua “Cái Ngần”, Hạ Huyền đã gửi gắm thông điệp rằng, dù hoàn cảnh có thế nào, dù xuất phát điểm của mỗi con người có khác nhau, thì những giá trị như lòng nhân ái, sự chia sẻ, và yêu thương chân thành mới là điều cốt lõi xây dựng nên một gia đình hạnh phúc và một xã hội văn minh. Khi chúng ta biết lắng nghe, cảm thông và chia sẻ, thì những vết thương trong tâm hồn sẽ dần được hàn gắn và những mối quan hệ giữa người với người sẽ trở nên bền chặt hơn.

Truyện ngắn “Cái Ngần” của Hạ Huyền là một tác phẩm giàu cảm xúc và giá trị nhân văn. Qua câu chuyện về “Cái Ngần” và mối quan hệ giữa đứa trẻ ấy với người kể, tác giả đã khắc họa một bức tranh đa chiều của cuộc sống gia đình, những mâu thuẫn tâm lý khi đối diện với sự thay đổi, và thông điệp về lòng nhân hậu, sự chia sẻ. Tác phẩm đã mở ra những góc nhìn sâu sắc về giá trị của tình người, nhắc nhở mỗi chúng ta hãy sống với lòng biết ơn, sự thông cảm và luôn trân trọng những gì mình có. Qua đó, “Cái Ngần” trở thành lời nhắc nhở nhẹ nhàng nhưng đầy sức mạnh: rằng, trong cuộc sống, yêu thương và sự chia sẻ luôn là liều thuốc chữa lành những vết thương sâu kín của tâm hồn.