Phân tích bài thơ quê hương của Nguyễn Bính

Bài thơ:

Quê hương có bầu cây thị

Tiếng “đàn kêu tích tịch tình tang...”

Có cô Tấm náu mình trong quả thị,

Có người em may túi đúng ba gang.

Quê hương tôi có ca dao tục ngữ,

Ông trăng tròn thường xuống mọi nhà chơi.

Một đĩa muối cũng mặn tình chồng vợ,

Một dây trầu cũng nhắc chuyện lứa đôi.

Con chim nhỏ cũng đau hồn nước mất

“Cuốc cuốc” kêu rỏ máu những đêm vàng

Chân ngựa đá cũng dính bùn trận mạc.

Theo người đi cứu nước chống xâm lăng.
 
Quê hương tôi có bà Trưng, bà Triệu

Cưỡi đầu voi, dấy nghĩa, trả thù chung.

Ông Lê Lợi đã trường kỳ kháng chiến,

Hưng Đạo vương đã mở hội Diên Hồng.

Quê hương tôi có múa xoè, hát đúm,

Có hội xuân liên tiếp những đêm chèo.

Có Nguyễn Trãi, có “Bình Ngô đại cáo”.

Có Nguyễn Du và có một “Truyện Kiều”.

Quê hương tôi có Trường Sơn một dải,

Có Hồng Hà lại có Cửu Long Giang

Có Hà Nội có hồ Tây, hồ Kiếm.

Chợ Đồng Xuân bày đủ mặt hàng.

Quê hương tôi có sầu riêng, măng cụt

Lòng bưởi đào, lòng gấc đỏ như son.

Có gạo tám xoan thổi nồi đồng điếu,

Cam xã Đoài ai bóc cũng thơm ngon.

Cánh đồng nào cũng chôn vàng giấu bạc,

Bờ biển nào cũng chói ngọc ngời châu.

Có thanh quế ngửi qua là khỏi bệnh,

Có cây lim đóng cả một thân tàu.

Quê hương tôi có những người con gái

“Một ngày hai bữa cơm đèn...

Cách sông cái cũng bắc cầu dải yếm,

Cho chàng sang đính ước chuyện nhân duyên.

Trong bụng mẹ đã từng mê tiếng hát;

Nên quê tôi ai cũng biết làm thơ.

Những trẻ nhỏ nằm nôi hay đặt võng,

Sớm hay chiều, đều mượn cánh cò đưa.

Khi có giặc những tre làng khắp nước,

Đều xả thân làm ngọn mác, mũi chông,

Những trai gái thôn Đông, xóm Bắc

Thoắt vươn vai thành những anh hùng...

Bài làm:

Mỗi chúng ta đều có một chốn trở về – nơi chốn mà chúng ta ra đời và gắn bó với biết bao kỷ niệm. Nơi đó, cha mẹ hi sinh cả cuộc đời nuôi dưỡng, dạy cho ta những bài học đầu đời. Giống như cánh chim khi đủ lông, khao khát bay xa khắp bầu trời, thì chốn ấy lại là miền trời bình yên, nơi chim mỏi mệt sau những chuyến bay dài lại tìm về tổ ấm. Tựa như con thuyền lạc giữa biển khơi, khi giông bão dâng trào, lại luôn hướng về bến đỗ an nhiên, nơi chứa đựng tất cả niềm tin và yêu thương. Bài thơ “Quê hương” của Nguyễn Bính là một bức tranh sinh động khắc họa vẻ đẹp của đất nước qua vô vàn hình ảnh quen thuộc trong đời sống của người dân Việt Nam. Qua đó, tác giả không chỉ ca ngợi vẻ đẹp thiên nhiên, con người, ẩm thực và văn hóa truyền thống, mà còn gợi nhớ những trang sử hào hùng, khắc khoải của dân tộc. Bài thơ như một bản giao hưởng đa sắc, nơi mỗi câu chữ, mỗi hình ảnh đều mang đậm hương vị của quê hương, của cái “nhớ” thiêng liêng, của niềm tự hào dân tộc.

Ngay những câu mở đầu, Nguyễn Bính đã dùng hình ảnh “cây bầu cây nhị” để khơi gợi những ký ức tuổi thơ, gợi nhớ cảnh vật quen thuộc trong làng quê. Từng hình ảnh trong bài thơ như những mảnh ghép của bức tranh quê hương rộng lớn: từ “cô Tấm náu mình trong quả thị” đến “người em may túi đúng ba gang” đều toát lên nét giản dị, mộc mạc nhưng đậm chất dân gian. Việc liệt kê các hình ảnh theo phong cách “Quê hương tôi có…” tạo nên một điệp khúc lặp lại, vừa nhấn mạnh sự đa dạng, vừa mang lại nhịp điệu trữ tình, mượt mà cho toàn bài. Ngôn từ của Nguyễn Bính giản dị nhưng đậm chất ẩn dụ và gợi cảm. Những câu như “Tiếng đàn kêu tích tịch tình tang…” hay “Một đĩa muối cũng mặn tình chồng vợ, Một dây trầu cũng nhắc chuyện lứa đôi” không chỉ phản ánh giá trị vật chất mà còn ẩn chứa giá trị tinh thần, tình cảm con người qua những vật dụng, những nét văn hóa truyền thống. Qua đó, bài thơ như tôn vinh những giá trị sống giản dị nhưng thiêng liêng, gắn liền với tình yêu quê hương.

Bài thơ cất lên là lời ca trong veo về vẻ đẹp tự nhiên mà còn là sự hòa quyện giữa cảnh vật và con người. Những hình ảnh thiên nhiên như “cây bầu cây nhị”, “con chim nhỏ”, “chân ngựa đá” được lồng ghép với những chi tiết về cuộc sống, về con người làm nên những giá trị truyền thống. Hình ảnh “con chim nhỏ cũng đau hồn nước mất – ‘Cuốc cuốc’ kêu rỏ máu những đêm vàng” vừa là tiếng nói than van của thiên nhiên trước những mất mát, vừa là tiếng gọi của lòng yêu nước, của những con người đã xả thân bảo vệ đất nước. Cách sử dụng biện pháp liên tưởng, nhân hoá đã làm cho thiên nhiên trong bài thơ có hồn, có cảm xúc, trở thành người bạn đồng hành cùng con người trong những khoảnh khắc khó quên của lịch sử.

Một trong những nét đặc sắc của bài thơ là sự liên hệ chặt chẽ giữa truyền thống dân gian với lịch sử hào hùng của dân tộc. Nguyễn Bính khéo léo đưa vào bài thơ những hình tượng lịch sử quen thuộc như “bà Trưng, bà Triệu”, “Ông Lê Lợi”, “Hưng Đạo vương”… Những nhân vật này không chỉ là biểu tượng của lòng dũng cảm, tinh thần yêu nước mà còn là nguồn cảm hứng bất tận cho các thế hệ người Việt. Họ như những cột mốc trong sử thi dân tộc, nhắc nhở mỗi người con đất Việt về truyền thống hiên ngang, kiên cường trước mọi thử thách. Cùng với đó, tác giả còn đề cập đến các danh nhân văn học như Nguyễn Trãi, Nguyễn Du – những người đã góp phần làm rạng danh văn hóa và tư tưởng của dân tộc qua “Bình Ngô đại cáo” và “Truyện Kiều”. Qua đó, bài thơ không chỉ ca ngợi quá khứ hào hùng mà còn thể hiện niềm tin vào sức mạnh của truyền thống, của văn hóa được truyền từ đời này sang đời khác.

Một điểm nhấn khác của bài thơ là sự hiện diện của các hình ảnh về cảnh quan, địa danh và ẩm thực – những yếu tố tạo nên bản sắc riêng của mỗi vùng miền. Tác giả đã “vẽ” ra một đất nước với “Trường Sơn một dải”, “Hồng Hà”, “Cửu Long Giang”, “Hà Nội có hồ Tây, hồ Kiếm” và cả “Chợ Đồng Xuân bày đủ mặt hàng”. Những địa danh này không chỉ là biểu tượng của sự phồn vinh, của nền văn hóa lịch sử lâu đời mà còn là nơi gắn liền với những kỷ niệm, hương vị của quê hương. Đặc biệt, Nguyễn Bính còn nhắc đến các món ăn đặc trưng như sầu riêng, măng cụt, lòng bưởi đào, lòng gấc đỏ như son, gạo tám xoan, cam xã Đoài… Những hình ảnh ẩm thực ấy làm sống động thêm bức tranh quê hương với đầy đủ màu sắc, hương vị và cảm xúc. Ẩm thực không chỉ đơn thuần là thức ăn, mà còn là văn hóa, là niềm tự hào của một dân tộc, là biểu hiện của sự khéo léo, tài hoa của người dân nơi đây.

Bên cạnh những hình ảnh về thiên nhiên, lịch sử và ẩm thực, bài thơ còn khắc họa hình ảnh người phụ nữ quê nhà với nét đẹp giản dị mà tinh tế. “Quê hương tôi có những người con gái, ‘Một ngày hai bữa cơm đèn…’” không chỉ phản ánh cuộc sống thường nhật mà còn cho thấy sự cần mẫn, chu đáo và tài năng của người phụ nữ – những người luôn góp phần xây dựng và gìn giữ những giá trị truyền thống quý báu. Những chi tiết nhỏ như “cách sông cái cũng bắc cầu dải yếm, cho chàng sang đính ước chuyện nhân duyên” vừa mang đậm chất dân gian vừa phản ánh mối quan hệ khăng khít giữa các thành viên trong cộng đồng. Hình ảnh trẻ thơ cũng được tác giả miêu tả đầy yêu thương qua những câu “Trong bụng mẹ đã từng mê tiếng hát; Nên quê tôi ai cũng biết làm thơ. Những trẻ nhỏ nằm nôi hay đặt võng, Sớm hay chiều, đều mượn cánh cò đưa.” Đây là biểu hiện của sự tiếp nối truyền thống, của nền giáo dục âm nhạc và thơ ca từ thuở còn bấy lâu, là niềm tin vào một tương lai tươi sáng được nuôi dưỡng từ những giá trị văn hóa bản địa. Đỉnh điểm của bài thơ được thể hiện qua những câu nói về lòng yêu nước, về tinh thần quật cường của dân tộc trong những thời khắc gian khổ. Khi “có giặc những tre làng khắp nước, đều xả thân làm ngọn mác, mũi chông, những trai gái thôn Đông, xóm Bắc thoắt vươn vai thành những anh hùng,” người đọc cảm nhận được khát vọng sống mãnh liệt, tinh thần đoàn kết và sự hy sinh cao cả của một dân tộc yêu tự do. Những hình ảnh ấy không chỉ là sự ghi nhận lịch sử mà còn là lời nhắc nhở về trách nhiệm của mỗi người con đất Việt trong việc giữ gìn và phát huy truyền thống anh dũng, kiên cường của tổ tiên.

Xuyên suốt cả trang thơ, ta thấy rằng “Quê hương” của Nguyễn Bính là một bản hùng ca ngợi ca vẻ đẹp của đất nước Việt Nam dưới mọi khía cạnh: từ thiên nhiên, con người, ẩm thực, văn hóa cho đến lịch sử hào hùng. Tác giả đã dùng nghệ thuật liệt kê hình ảnh một cách tài tình để khắc họa nên một bức tranh sống động, giàu cảm xúc và đậm đà bản sắc dân tộc. Mỗi hình ảnh dù giản dị đến đâu cũng chứa đựng một thông điệp sâu sắc về tình yêu quê hương, lòng tự hào dân tộc và khát vọng sống, tự do của con người Việt Nam. Chính sự đa chiều ấy đã làm nên giá trị nghệ thuật trường tồn của bài thơ, giúp người đọc cảm nhận được cái “nhớ” thiêng liêng, tràn đầy cảm hứng và niềm tin vào tương lai của một dân tộc kiên cường. Qua đó, Nguyễn Bính đã gửi gắm niềm tự hào cá nhân mà còn khơi gợi trong lòng mỗi người con đất Việt niềm yêu mến, trân trọng những giá trị truyền thống, những nét đẹp văn hóa đã hun đúc nên tâm hồn và bản sắc của dân tộc. Bài thơ “Quê hương” như một lời ca ngợi bất tận, như một khúc hát du dương vang vọng qua thời gian, nhắc nhở mỗi chúng ta về cội nguồn, về mối liên hệ thiêng liêng giữa quá khứ, hiện tại và tương lai của đất nước.