Bàn về quá trình lao động nghệ thuật, nhà văn Marcel Proust từng viết: "Một cuộc thám hiểm thực sự không phải nằm ở vùng đất mới mà ở đôi mắt mới." Điều đó khẳng định rằng sự mới lạ trong văn chương không nằm ở đề tài mới mà ở con mắt của nhà văn trước hiện thực cuộc sống. Nguyễn Ngọc Tư - cây bút tài hoa của văn học Nam Bộ - với đôi mắt tinh tế và trái tim nhân hậu, đã mang đến những câu chuyện đời thường nhưng đầy ám ảnh. Trong truyện ngắn Xa xóm Mũi, bà không chỉ kể về hành trình rời quê của một cậu bé mà còn khắc họa một nhân vật giàu nghị lực, khao khát vươn lên khỏi số phận khắc nghiệt. Nhân vật Đức hiện lên như một ánh sáng nhỏ bé nhưng mãnh liệt giữa cuộc đời đầy sóng gió, mang theo thông điệp về sự kiên trì, tình thương và ước mơ chạm đến những điều tốt đẹp hơn.

Nguyễn Ngọc Tư đã xây dựng một tình huống truyện dung dị mà đầy sức nặng: cậu bé Đức - đứa con trai duy nhất của gia đình - đứng trước quyết định rời xa xóm Mũi để tiếp tục con đường học tập. Xóm Mũi, nơi chôn nhau cắt rốn, nơi có mẹ, có ngoại, có những kỷ niệm gắn bó từ thơ ấu, giờ đây trở thành một nỗi băn khoăn, níu kéo. Nhưng bên cạnh đó là khát vọng vươn xa, là ước mơ trở thành bác sĩ để giúp đời. Hành trình của Đức không chỉ là chuyến đi đến một vùng đất mới mà còn là chuyến đi của tâm hồn – một sự trưởng thành đầy day dứt và hy sinh.

Ngay từ khi còn nhỏ, Đức đã chịu nhiều mất mát. Cha cậu qua đời trong một cơn bão biển dữ dội, để lại mẹ và ngoại gồng gánh gia đình. Nỗi bất hạnh chưa dừng lại ở đó khi Đức mắc chứng bại liệt sau một cơn sốt nặng. Đáng lẽ những điều đó sẽ nhấn chìm cậu vào bóng tối, nhưng Đức không chấp nhận đầu hàng số phận. Trong thân hình nhỏ bé, yếu ớt là một tinh thần mạnh mẽ, một trái tim tràn đầy nghị lực và khao khát được sống có ích

Dù khiếm khuyết về thể chất, nhưng Đức lại là cậu bé có trí tuệ sáng dạ và ý chí kiên cường. Cậu không chỉ là học sinh giỏi nhất xóm, mà còn luôn khao khát tri thức, chăm chỉ học hành với ước mơ trở thành bác sĩ. Đối với Đức, học không chỉ là con đường duy nhất để thoát nghèo, mà còn là cách để cậu giúp đỡ những đứa trẻ như mình, những số phận bất hạnh khác. Giấc mơ ấy là động lực để Đức vượt lên mọi giới hạn của bản thân, để dù ngồi trên chiếc xe lăn, cậu vẫn mang trong tim những bước chân mạnh mẽ nhất.

Không chỉ mang trong mình một ước mơ lớn, Đức còn là một cậu bé sống rất tình cảm. Cậu hiểu nỗi vất vả của mẹ, sự hy sinh lặng thầm của ngoại. Cậu thương đôi tay chai sạn của mẹ, thương ánh mắt lo âu của ngoại mỗi khi nhìn cậu ngồi xe lăn. Chính vì vậy, Đức luôn cố gắng học thật tốt để không phụ lòng những người yêu thương mình. Sự hiếu thảo ấy càng khiến hình ảnh của cậu bé trở nên đáng trân trọng hơn.

Khoảnh khắc Đức rời quê, đó không chỉ là một chuyến đi, mà còn là sự trưởng thành đầy đau đớn. Ngoại bán chiếc xuồng be mười để mua xe lăn cho Đức, như một hình ảnh đầy ám ảnh và xúc động. Đó là sự hy sinh của thế hệ trước để thế hệ sau có thể tiến xa hơn, dù trong lòng họ chẳng nỡ rời xa. Bước chân của Đức trên con đường mới không chỉ là hành trình đi tìm tri thức, mà còn là hành trình rời khỏi những gì thân thương nhất, chấp nhận những mất mát để đổi lấy tương lai.

Truyện ngắn không chỉ phản ánh hiện thực khắc nghiệt của những đứa trẻ nghèo miền sông nước mà còn ca ngợi tinh thần vươn lên, tình cảm gia đình sâu sắc. Nhân vật Đức tiêu biểu cho những con người dẫu nhỏ bé nhưng luôn mang trong mình khát vọng mạnh mẽ, sống không cam chịu, luôn vươn lên dù hoàn cảnh có khó khăn đến đâu. Nguyễn Ngọc Tư sử dụng giọng văn dung dị, gần gũi nhưng đầy sức gợi, giàu chất thơ. Những hình ảnh quen thuộc của làng quê Nam Bộ hiện lên sinh động, chân thực, tạo nên bức tranh đầy cảm xúc. Cách kể chuyện nhẹ nhàng, chậm rãi nhưng sâu lắng, lay động lòng người, khiến câu chuyện trở thành một lát cắt cuộc đời mà ai cũng có thể nhìn thấy chính mình trong đó

Nhân vật Đức trong Xa xóm Mũi không chỉ là hình tượng về sự kiên trì và nỗi đau chia xa, mà còn là biểu tượng của khát vọng đổi đời. Hành trình của cậu bé gầy gò, ngồi trên chiếc xe lăn tiến ra thế giới rộng lớn mang theo bao hoài bão đã để lại những suy ngẫm sâu sắc về giá trị của tình thương, sự hy sinh và ý chí vươn lên. Đức không chỉ rời xóm Mũi, mà cậu còn bước ra khỏi giới hạn của chính mình, mang theo giấc mơ về một tương lai tươi sáng hơn.