Phân tích bài làm ruộng của ( Nguyễn Khuyến)

         "Như con tàu nối bờ và biển cả

           Những bài thơ mãi ra khơi"

Nhà thơ Lưu Đăng Vũ từng gửi gắm niềm tin tưởng trong "giấc mơ của anh hê" khi những vần thơ, áng văn chân chính mãi mãi ra khơi, lặng lẽ nuôi dưỡng những khát vọng lớn lao, những giấc mơ vĩ đại, rực rỡ của con người được tỏa bùng mãi mãi. Cũng chính trên hành trình "ra khơi" ấy qua bài thơ "Làm ruộng" của nhà thơ Lưu Quang Vũ mang tới thông điệp sâu sắc.  "Làm ruộng" là một bức tranh hiện thực sống động về đời sống cơ cực của người nông dân, đồng thời thể hiện nỗi niềm trăn trở, cảm thương sâu sắc của tác giả trước cảnh lầm than của xã hội phong kiến.

      Nguyễn Khuyến là một nhà thơ lớn của văn học trung đại Việt Nam, nổi tiếng với phong cách thơ trữ tình, trào phúng và giàu tính nhân văn. Tuy làm quan dưới triều Nguyễn, nhưng ông sớm từ quan để sống cuộc đời thanh bạch nơi thôn quê. Tác phẩm của Nguyễn Khuyến chủ yếu tập trung phản ánh cuộc sống làng quê Việt Nam và bộc lộ tình yêu sâu sắc với thiên nhiên, con người. Bài thơ "Làm ruộng" nằm trong mảng sáng tác hiện thực của ông, là bức tranh sinh động về cuộc sống cơ cực của người nông dân dưới chế độ phong kiến. Qua bài thơ, Nguyễn Khuyến không chỉ bày tỏ sự cảm thông với nỗi khổ của họ mà còn gửi gắm thái độ phê phán mạnh mẽ trước sự bất công của xã hội đương thời.

    Bài thơ mở đầu bằng hình ảnh quen thuộc của nghề làm nông:
      Mấy năm làm ruộng vẫn chân thua:
      Chiêm mất đằng chiêm, mùa mất mùa.
Người nông dân hiện lên với cuộc đời lầm lũi, quần quật trên đồng ruộng nhưng luôn phải đối mặt với thất bát. "Chiêm mất đằng chiêm, mùa mất mùa" là sự lặp lại của vòng luẩn quẩn thất vọng: mùa nào cũng không như ý, người làm ruộng như luôn đi sau những mất mát, thua thiệt. Hai câu thơ đã khái quát tình cảnh bấp bênh của người nông dân, những con người sống lệ thuộc vào thiên nhiên nhưng lại bị chính thiên nhiên quay lưng. Đằng sau những câu thơ giản dị ấy là nỗi xót xa cho kiếp sống lầm than, một nỗi đau tưởng chừng nhỏ nhưng dai dẳng và không lối thoát.

     Không chỉ khổ vì thiên nhiên, người làm ruộng còn bị đè nặng bởi thuế khóa và nợ nần:
       Phần thuế quan thu, phần trả nợ;
        Nửa công đứa ở, nửa thuê bò.
Người nông dân không chỉ làm lụng để sinh sống mà còn phải làm để "nuôi" những gánh nặng vô hình. Một phần thu nhập bị triều đình phong kiến lấy đi qua các khoản thuế khóa nặng nề; phần còn lại lại bị rơi vào tay những chủ nợ. Tình cảnh này khiến cuộc sống của họ bị bóp nghẹt đến tận cùng: sức lao động thì cạn kiệt, công sức thì chia năm sẻ bảy. Hình ảnh "nửa công đứa ở, nửa thuê bò" là biểu tượng cho sự khốn khó và bất lực của người dân, khi cả sức người lẫn tài sản nhỏ nhoi cũng không đủ để giữ lại chút gì cho bản thân.

     Hai câu thơ tiếp theo tiếp tục khắc họa cuộc sống nghèo khổ qua những chi tiết sinh hoạt hàng ngày:
Sớm trưa dưa, muối cho qua bữa;
Chợ búa giầu, chè, chả dám mua.
Hình ảnh người nông dân hiện lên trong cảnh sống cơ cực với bữa cơm đạm bạc, chỉ có dưa và muối. Những món ăn quen thuộc và rẻ tiền như “giầu, hè”  những thứ tưởng chừng là bình thường với nhiều người cũng trở thành niềm mong mỏi xa xỉ mà họ không dám nghĩ đến. Hai câu thơ như những dòng tự sự chân thật, phơi bày hiện thực nghèo đói và thiếu thốn của người nông dân, đồng thời gợi lên sự xót xa, cay đắng. Bằng cách miêu tả cụ thể những chi tiết đời sống hàng ngày, Nguyễn Khuyến đã tái hiện chân thực bức tranh đời sống khổ cực, bấp bênh, nơi mà con người chỉ biết chật vật để duy trì sự tồn tại. Giọng thơ vừa hiện thực, vừa chua xót, chứa đựng nỗi cảm thương sâu sắc của tác giả dành cho tầng lớp lao động nghèo khổ.

Khép lại bài thơ, Nguyễn Khuyến bộc lộ nỗi niềm day dứt và câu hỏi đầy trăn trở:
          Cần kiệm thế mà không khá nhỉ:
          Bao giờ cho biết khỏi đường lo?
      Hai câu kết là tiếng thở dài não nề của người nông dân trước số phận. Dù đã  sống cần cù, chắt chiu từng chút công sức và tài sản, họ vẫn không thể thoát khỏi cảnh nghèo. "Cần kiệm thế mà không khá nhỉ" là lời tự vấn vừa chua chát, vừa bất lực trước một thực tại không lối thoát. Câu hỏi "Bao giờ cho biết khỏi đường lo?" không chỉ là tiếng kêu than về một kiếp sống lầm than mà còn ẩn chứa nỗi tuyệt vọng trước hiện thực xã hội phong kiến đầy bất công. Nó phản ánh tâm trạng bế tắc của cả người dân và chính tác giả, một nhà nho yêu nước nhưng không tìm được cách cứu vãn đời sống nhân dân. Hai câu kết không chỉ đóng vai trò là lời kết luận mà còn để lại dư âm sâu lắng, khiến người đọc day dứt khôn nguôi.

      Bài thơ "Làm ruộng" của Nguyễn Khuyến mang giá trị nội dung và nghệ thuật đặc sắc, phản ánh sâu sắc hiện thực xã hội và đời sống cơ cực của người nông dân dưới chế độ phong kiến. Về nội dung, bài thơ khắc họa hình ảnh người nông dân lao động vất vả, cần cù nhưng vẫn chịu cảnh nghèo đói, bấp bênh vì sự bóc lột của thiên nhiên và chế độ bất công. Tác phẩm bộc lộ nỗi cảm thông sâu sắc của Nguyễn Khuyến trước những nỗi khổ của nhân dân, đồng thời thể hiện tinh thần phê phán chế độ xã hội bất công, áp bức. Về nghệ thuật, bài thơ sử dụng ngôn ngữ giản dị, gần gũi, đậm chất dân dã nhưng chứa đựng chiều sâu ý nghĩa. Giọng thơ vừa chân thật, vừa chua xót, xen lẫn chút trào phúng, đã khéo léo tái hiện bức tranh hiện thực sống động và giàu cảm xúc. Tác phẩm không chỉ để lại ấn tượng mạnh mẽ trong lòng người đọc mà còn trở thành lời nhắc nhở về sự bất công xã hội và giá trị nhân văn trong cuộc sống.

    Qua những dòng thơ mộc mạc nhưng thấm đượm cảm xúc, tác phẩm đã để lại trong lòng người đọc niềm đồng cảm sâu sắc và sự suy ngẫm về số phận con người trong xã hội phong kiến. Với giá trị hiện thực và nghệ thuật đặc sắc, bài thơ không chỉ khẳng định tài năng của Nguyễn Khuyến mà còn mang ý nghĩa vượt thời gian, nhắc nhở chúng ta về tầm quan trọng của sự công bằng và lòng nhân ái trong cuộc sống.