Trong kho tàng văn học trung đại Việt Nam, Truyền kỳ mạn lục của Nguyễn Dữ được xem là tác phẩm tiêu biểu, kết hợp hài hòa giữa yếu tố hiện thực và kỳ ảo để thể hiện những suy ngẫm sâu sắc về đạo lý làm người. Trong đó, truyện “Phạm Tử Hư lên chơi Thiên Tào” là một truyện ngắn đặc sắc, không chỉ cuốn hút người đọc bởi cốt truyện hấp dẫn mà còn bởi những giá trị nghệ thuật độc đáo. Qua việc xây dựng tình huống truyện kỳ lạ, hình ảnh nhân vật sinh động cùng lời văn sâu sắc, tác giả đã thể hiện rõ tài năng và tư tưởng nhân văn của mình.

Câu chuyện có kết cấu chặt chẽ và hợp lý. Mở đầu là tình huống Phạm Tử Hư thi trượt, cảm thấy buồn chán và tuyệt vọng. Sau đó, anh bất ngờ gặp lại người thầy cũ, rồi được dẫn lên Thiên Tào. Cốt truyện được xây dựng theo trình tự rõ ràng, có điểm mở đầu, cao trào và kết thúc. Nhờ đó, người đọc dễ theo dõi và cảm nhận được những biến chuyển trong suy nghĩ, nhận thức của nhân vật.

Một điểm đặc sắc nổi bật trong truyện là nghệ thuật xây dựng yếu tố kỳ ảo. Cuộc gặp gỡ với người thầy đã qua đời, hành trình lên cõi trời và những cuộc trò chuyện với các vị thần là những tình tiết không có thật. Tuy nhiên, những yếu tố kỳ ảo ấy lại được kết hợp rất tự nhiên với cuộc sống con người, làm tăng thêm sức hấp dẫn cho câu chuyện. Qua đó, tác giả muốn gửi gắm nhiều bài học đạo lý về cách sống, cách làm người.

Ngoài ra, truyện còn thể hiện tài năng của Nguyễn Dữ trong việc xây dựng nhân vật. Nhân vật Phạm Tử Hư được khắc họa chân thực với tâm trạng buồn bã, thất vọng khi thi trượt. Nhưng qua chuyến đi đặc biệt, anh đã thay đổi cách nhìn về cuộc sống, trở nên điềm đạm và hiểu rõ hơn giá trị của đạo đức. Trong khi đó, nhân vật Đặng Tiên sinh tuy chỉ xuất hiện trong một thời gian ngắn nhưng lại là người truyền đạt những tư tưởng sâu sắc, là người thầy đáng kính, có tầm ảnh hưởng lớn.

Các cuộc trò chuyện giữa Phạm Tử Hư và Đặng Tiên sinh không chỉ giúp câu chuyện thêm sinh động mà còn là cách để Nguyễn Dữ thể hiện tư tưởng, quan điểm của mình. Thầy Đặng đã khuyên Tử Hư rằng đạo đức mới là điều quan trọng, còn công danh chỉ là nhất thời. Những lời đối thoại ấy vừa nhẹ nhàng, vừa thấm thía, khiến người đọc phải suy ngẫm.

Nguyễn Dữ sử dụng nhiều từ ngữ giản dị, quen thuộc với người đọc nhưng vẫn tạo được cảm giác huyền bí, kỳ ảo. Nhờ vậy, truyện vừa mang màu sắc truyền kỳ, vừa gần gũi với đời sống.

Truyện “Phạm Tử Hư lên chơi Thiên Tào” không chỉ hấp dẫn bởi nội dung mà còn bởi những đặc sắc nghệ thuật như: kết cấu hợp lý, yếu tố kỳ ảo sinh động, nhân vật có chiều sâu, đối thoại triết lý và ngôn ngữ giàu hình ảnh. Qua đó, Nguyễn Dữ đã thể hiện rõ tài năng cũng như những suy nghĩ sâu sắc của mình về đạo đức và cuộc sống.