Diễn biến tâm trạng của ông Diều trong truyện ngắn "Muối của rừng" của Nguyễn Huy Thiệp được tác giả khắc họa tinh tế, thể hiện chiều sâu nội tâm nhân vật và gửi gắm thông điệp nhân văn sâu sắc về mối quan hệ giữa con người và thiên nhiên. Có thể thấy rõ sự biến đổi tâm trạng của ông Diều qua từng giai đoạn trong cuộc săn voi trắng.

Ban đầu, khi nhận nhiệm vụ săn voi trắng – một nhiệm vụ hệ trọng của cả làng, ông Diều mang tâm trạng của một người thợ săn dày dạn kinh nghiệm, đầy trách nhiệm và quyết tâm. Ông tập trung cao độ, tỉ mỉ chuẩn bị, tính toán kỹ lưỡng từng bước đi, thể hiện qua sự cẩn trọng trong từng hành động. Lúc này, lý trí, trách nhiệm với cộng đồng, lòng tự tôn của người thợ săn giỏi chiếm lĩnh tâm trí ông. Ông mang theo cả niềm kiêu hãnh của người được dân làng tin tưởng giao phó trọng trách. Tâm trạng ông lúc này là sự căng thẳng, hồi hộp pha lẫn sự quyết đoán, tự tin.

Tuy nhiên, bước ngoặt tâm lý xảy ra khi ông Diều đối mặt trực diện với con voi trắng. Không phải là một con thú hoang dã hung dữ như ông tưởng tượng, voi trắng hiện lên với vẻ đẹp thuần khiết, linh thiêng và ánh mắt buồn thăm thẳm. Chính ánh mắt ấy đã chạm đến sâu thẳm tâm hồn người thợ săn, đánh thức lòng trắc ẩn tiềm tàng trong ông. Sự mâu thuẫn nội tâm bắt đầu xuất hiện. Một bên là trách nhiệm với dân làng, lòng tự trọng của người thợ săn, một bên là sự cảm thông, xót xa trước sinh mệnh cao quý. Ông Diều giằng xé giữa lý trí và tình cảm, giữa nhiệm vụ được giao phó và tiếng gọi của lương tri.

Cuối cùng, lòng trắc ẩn đã chiến thắng. Ông Diều quyết định không bắn con voi trắng. Quyết định này đánh dấu sự thức tỉnh trong tâm hồn ông, sự chuyển biến từ toan tính, lý trí sang sự thấu hiểu, cảm thông và khoan dung. Ông nhận ra mối liên kết thiêng liêng, sự hòa hợp giữa con người và thiên nhiên. Từ một người thợ săn lão luyện, ông Diều trở thành một con người giàu lòng nhân ái, biết trân trọng sự sống. Hành động buông cung tên không chỉ là sự giải thoát cho con voi trắng mà còn là sự giải thoát cho chính tâm hồn ông, khẳng định giá trị nhân văn cao cả.

Qua diễn biến tâm trạng của ông Diều, Nguyễn Huy Thiệp đã gửi gắm thông điệp sâu sắc về sự tôn trọng thiên nhiên, về lòng trắc ẩn và tình yêu thương giữa con người với muôn loài. Ông Diều không chỉ là một thợ săn mà còn là biểu tượng cho sự hòa hợp giữa con người và tự nhiên, cho đạo lý làm người.