Anđecxen đã lượm lặt những hạt thơ trên luống đất của người dân cày, ấp ủ chúng nơi trái tim ông rồi gieo vào những túp liều, từ đó lớn lên và nở ra những đóa hoa thơ tuyệt đẹp, chúng an ủi trái tim những người cùng khổ.(Pauxtopxki)Thật vậy, trong văn học chiến tranh, những nỗi đau và mất mát luôn được khắc họa để làm nổi bật những góc khuất của con người. Tác phẩm "Bí ẩn của làn nước" của Bảo Ninh không chỉ tập trung vào nỗi đau của người lính mà còn khai thác sâu sắc bi kịch của những người dân nơi hậu phương. Qua cách ứng xử của nhân vật “tôi” trước những tai họa và nghịch cảnh, Bảo Ninh đã làm rõ hơn bản lĩnh và tính nhân văn của con người khi đối mặt với những mất mát không thể bù đắp.

Giống như những nhà thơ, nhà văn trưởng thành trong kháng chiến chống Mỹ, Bảo Ninh cũng viết về đề tài chiến tranh. Nhưng chiến tranh dưới góc nhìn của Bảo Ninh rất chân thực và khác biệt. Nó không mang màu sắc sử thi, hào hùng, thi vị, trái lại nó lại mang theo những nỗi buồn. Những nỗi buồn ấy là sản phẩm của chiến tranh, nó ăn sâu vào trong tâm hồn người để dần dà âm ỉ mà lan rộng ra, khiến con người ta đau đớn đến cùng cực.  Bảo Ninh tiếp tục nhìn chiến tranh dưới lăng kính của nỗi buồn. Ở đây, nhà văn không thể hiện nỗi đau của người lính khi phải chịu đựng những nỗi ám ảnh, kinh hoàng trên chiến trường, nỗi đau mất đi bạn bè, người thân, người yêu trong chiến tranh mà ông lựa chọn khắc họa nỗi đau của những người nông dân trong chiến tranh.

"Văn chương không cần đến những người thợ khéo tay, làm theo một vài kiểu mẫu đưa cho. Văn chương chỉ dung nạp những người biết đào sâu, biết tìm tòi, khơi những nguồn chưa ai khơi và sáng tạo những gì chưa có."Khi tai họa ập đến, con người thường không có nhiều thời gian để suy nghĩ hay chuẩn bị tâm lý. Trong truyện, nhân vật “tôi” phải đối mặt với cảnh tượng bom đạn phá đê, nước lũ nhấn chìm làng mạc, gia đình: “Tôi vớ kịp thằng con, nhao vội lên, trao nó cho những bàn tay đang chìa xuống, rồi lại lặn tiếp ngay để cứu vợ.” Ở đây, tác giả khắc họa sự phản xạ tự nhiên đầy nhân bản: bảo vệ người thân bằng mọi giá, ngay cả khi đó là nỗ lực tuyệt vọng.Tuy nhiên, chiến tranh và nghịch cảnh không phải lúc nào cũng cho phép con người giữ lại tất cả những gì họ trân quý. Sự bất lực của nhân vật “tôi” khi không thể cứu sống cả vợ lẫn con trai đã đẩy anh vào bi kịch không thể nguôi ngoai. Phản ứng ban đầu của anh là đau đớn tột cùng, như mọi con người bình thường sẽ cảm thấy khi mất đi những người thân yêu nhất.Sau nỗi đau ban đầu, cách ứng xử tiếp theo của nhân vật “tôi” là sự chấp nhận trong im lặng. Anh chọn cách chôn giấu nỗi đau vào lòng, không hé lộ bí mật về đứa con đã mất: “Chỉ có dòng sông biết.” Ở đây, sự im lặng không chỉ là một cách để bảo vệ bản thân mà còn là cách anh bảo vệ gia đình còn lại, đặc biệt là đứa con gái đã sống sót.Trong văn học, sự chấp nhận nghịch cảnh thường được thể hiện không chỉ như một hành động cam chịu mà còn là một biểu hiện của sự kiên cường. Nhân vật “tôi” không buông xuôi hay để nỗi đau làm mờ đi giá trị của cuộc sống hiện tại. Anh tiếp tục sống, chăm sóc con gái và đối diện với quá khứ mỗi ngày: “Có ngày nào mà tôi không ra đê ngắm làn nước trôi.” Sự kiên cường này, dù âm thầm, vẫn cho thấy sức mạnh nội tại của con người trong việc tồn tại và vượt qua bi kịch.Dẫu vậy, những mất mát trong chiến tranh để lại những vết thương khó lành. Nhân vật “tôi” sống trong sự ám ảnh triền miên: “Vợ tôi, con trai tôi và người đàn bà vô danh nhìn tôi từ đáy nước.” Hình ảnh dòng sông trở thành biểu tượng cho nỗi đau không lời, cho những bí mật bị nhấn chìm và những ký ức không bao giờ tan biến.Sự ám ảnh này là minh chứng rõ nét cho việc những nghịch cảnh lớn trong đời có thể định hình toàn bộ cuộc sống của một con người. Tuy nhiên, điều đáng trân trọng là dù đau đớn, nhân vật “tôi” vẫn không để mất mát làm lu mờ trách nhiệm của mình với những người còn sống.

Qua cách ứng xử của nhân vật, Bảo Ninh gửi gắm thông điệp rằng con người có thể đối diện nghịch cảnh bằng sự kiên cường, lòng trắc ẩn và tình yêu thương. Nhân vật “tôi” không chỉ đối mặt với nỗi đau cá nhân mà còn thể hiện sự đồng cảm với những con người xung quanh, những người cùng bị chiến tranh tàn phá.Trong bối cảnh dòng nước lũ và tiếng bom đạn, con người vẫn tìm cách đoàn kết, hỗ trợ lẫn nhau. Hành động “trao con cho những bàn tay đang chìa xuống” không chỉ là hành động cứu rỗi cá nhân mà còn thể hiện niềm tin vào cộng đồng. Chính sự đoàn kết ấy đã giúp nhân vật “tôi” giữ lại chút hy vọng nhỏ nhoi giữa biển đau thương.

Có thể nói, “Bí ẩn của làn nước” không chỉ là câu chuyện về chiến tranh mà còn là bài học về cách con người ứng xử trước tai họa và mất mát. Qua nhân vật “tôi,” Bảo Ninh đã khắc họa sâu sắc những tầng lớp cảm xúc và hành động của con người khi đối diện với nghịch cảnh. Từ đau đớn, bất lực đến chấp nhận và vượt qua, tất cả đều thể hiện bản lĩnh và tính nhân văn cao cả. Tác phẩm là lời nhắc nhở rằng, dù trong hoàn cảnh nào, con người vẫn luôn tìm cách giữ gìn tình yêu thương và hy vọng như ánh sáng cuối cùng trong bóng tối của chiến tranh.