"Văn học đối với tôi là một hiện tượng đẹp đẽ nhất trên thế giới". (Pautopxki). Kì thực làm sao, cảm xúc được ngân nga thành thơ, thành nhạc, khi tiếng lòng ta được soi sáng bởi những mảnh hồn ca. Văn học sinh ra cho đời thêm hoa thơm trái ngọt, cho sự sống vút cao trên mỗi trang văn, trang thơ. Bởi thế bài thơ "Tự Trào II" của Trần Tế Xương đã tỏa vang vào lòng người đọc từ chính những vẻ đẹp tự nhiên đằm thắm và thiết tha như thế. Bài thơ thể hiện rõ nét tâm trạng và suy ngẫm của tác giả về cuộc sống, về số phận con người, đặc biệt là về vấn đề tiền bạc, nợ nần và phong lưu trong cuộc sống.

   Trần Tế Xương là một trong những nhà thơ nổi tiếng của văn học Việt Nam. Ông được biết đến với phong cách thơ trào phúng, châm biếm, phản ánh một cách sắc sảo những mâu thuẫn, bất công trong xã hội phong kiến. Các tác phẩm của Tú Xương thường mang tính hiện thực cao, phê phán những thói hư tật xấu trong đời sống xã hội đương thời. Bài thơ "Tư Trào II" là một ví dụ điển hình, thể hiện sự trào phúng sâu cay về cuộc sống của một con người sống vẻ ngoài phong lưu, nhưng thực tế lại chìm trong nợ nần, khốn khó. Với lối viết hóm hỉnh, nhưng cũng đầy sâu sắc, bài thơ không chỉ vạch trần sự giả tạo trong cách sống mà còn gửi gắm thông điệp về những giá trị vật chất phù du và sự bất công trong xã hội.

    Mở đầu, tác giả thể hiện một cách sắc sảo và đầy châm biếm sự mâu thuẫn giữa hoàn cảnh sống của con người và những khát khao vô vọng mà họ nuôi dưỡng: 

  Lúc túng lên bán cả trời                                          

  Trời cười thằng bé nó hay chơi 

   Câu thơ đầu tiên "Lúc túng lên bán cả trời" không chỉ nói về một người trong cảnh nghèo khổ, mà còn ẩn dụ cho sự bất lực và tuyệt vọng đến mức sẵn sàng hy sinh những giá trị thiêng liêng, cao quý nhất. Tuy nhiên, ngay sau đó, "Trời cười thằng bé nó hay chơi" lại là sự mỉa mai, châm biếm của tác giả về những ảo tưởng, những ý tưởng ngây thơ của con người khi đối diện với nghịch cảnh. Trời ở đây không phải chỉ là thiên nhiên, mà là một biểu tượng cho sự vô hình, sự khắc nghiệt của số phận. Tú Xương như muốn nhắc nhở con người rằng trong cuộc sống, dù có khó khăn đến đâu, việc mơ mộng và chạy theo những thứ xa vời sẽ không bao giờ giải quyết được vấn đề. Đó là một lời cảnh tỉnh, khuyên người ta sống thực tế và đối diện với thực trạng thay vì chạy theo những điều vô vọng.

   Câu thơ tiếp theo, mang đậm sự mỉa mai, châm biếm đối với cách sống của một số người trong xã hội:

   Ô hay công nợ âu là thế                                           

   Mà vẫn phong lưu suốt cả đời 

Dù mắc phải những món nợ, hay rơi vào hoàn cảnh khó khăn, nhưng họ vẫn luôn tỏ ra phong lưu, không màng đến sự lo toan, khó nhọc."Ô hay công nợ âu là thế" thể hiện sự bất cần, chấp nhận mọi điều tiếng và vấn đề mà cuộc sống mang lại, nhưng lại không tìm cách giải quyết. Ngược lại, "Mà vẫn phong lưu suốt cả đời" lại cho thấy sự giả dối, một vẻ ngoài hào nhoáng và phóng khoáng, nhưng bên trong lại chứa đựng những khổ đau, thiếu thốn. Tú Xương khéo léo phê phán lối sống giả tạo, phù phiếm của những người chỉ biết chạy theo hình thức mà không đối mặt với thực tế. Đó là sự mỉa mai về một bộ phận xã hội sống không thực tế, luôn muốn thể hiện mình mà không nhận ra bản chất của cuộc sống.

    Cuối cùng, Tú Xương phản ánh sự lệ thuộc của người đàn ông vào vợ, đồng thời cũng chỉ trích sự sống phóng túng, không có mục đích của họ:

   Tiền bạc phó cho con mụ kiếm                                           

   Ngựa xe chẳng chẳng thấy lúc nào ngơi

"Tiền bạc phó cho con mụ kiếm" cho thấy việc quản lý tài chính, cuộc sống của người chồng hoàn toàn do vợ đảm nhận, thể hiện sự bất lực, phụ thuộc vào vợ trong chuyện tiền nong. Tuy nhiên, câu "Ngựa xe chẳng thấy lúc nào ngơi" lại cho thấy sự bận rộn, cuộc sống của người này không bao giờ ngừng nghỉ, nhưng lại chỉ phục vụ cho những nhu cầu vật chất, vẻ ngoài xa hoa. Những hình ảnh "con mụ kiếm" và "ngựa xe" là sự phê phán sự tham lam, chạy theo vật chất mà bỏ quên đi những giá trị thật sự của cuộc sống. Qua đó, Tú Xương muốn lên án một xã hội sống quá chú trọng vào hình thức và vật chất, đồng thời cũng khẳng định sự lệ thuộc, thiếu tự chủ của bản thân người đàn ông trong mối quan hệ gia đình.

   Bài thơ Tư Trào II của Tú Xương thể hiện một sự kết hợp tuyệt vời giữa giá trị nghệ thuật và nội dung sâu sắc, mang đậm tính trào phúng. Về mặt nghệ thuật, nhà thơ sử dụng ngôn từ đơn giản, gần gũi nhưng lại rất tinh tế trong việc thể hiện những suy ngẫm về cuộc sống. Câu thơ mộc mạc, dễ hiểu nhưng lại mang nhiều tầng ý nghĩa, tạo nên sự hài hước, đôi khi chua chát. Các hình ảnh "bán cả trời", "ngựa xe chẳng thấy lúc nào ngơi" hay "con mụ kiếm" đều là những phép ẩn dụ sắc sảo, phản ánh một xã hội tôn sùng vật chất và những con người sống xuôi theo những giá trị hời hợt. Về mặt nội dung, bài thơ phê phán sự lãng phí, sự bận rộn vô nghĩa của cuộc sống, đồng thời chỉ trích thói sống phụ thuộc, thiếu tự lập của người đàn ông trong gia đình. Bằng cách sử dụng thủ pháp trào phúng, Tú Xương đã khéo léo phản ánh thực trạng xã hội đương thời, khơi gợi những suy nghĩ sâu sắc về con người và cuộc sống. Bài thơ không chỉ mang đến tiếng cười mà còn là những bài học về lối sống và giá trị thực sự của cuộc sống.

    Với những hình ảnh vừa hài hước, vừa sâu cay, nhà thơ đã phản ánh một phần thực trạng xã hội, đồng thời khuyến khích người đọc suy ngẫm về cách sống sao cho trọn vẹn, không chỉ sống vì vật chất mà còn vì những giá trị tinh thần. Những điều Tú Xương gửi gắm trong bài thơ vẫn còn nguyên giá trị cho đến tận hôm nay, khiến chúng ta không thể không tự hỏi về cách sống của chính mình trong cuộc đời này.