Phân tích hình tượng bà cô trong chuyện ngắn nếp nhà nguyễn khải in trong nguyễn khải tuyển tập chuyện ngắn Nxb văn hoá thông tin hà nội 2015

600 chữ

Một nhà thơ đầy tài năng như Chế Lan Viên cũng phải đôi lần trăn trở "Nghĩ về nghề, nghĩ về thơ, nghĩ...":

“Mỗi câu thơ là một lần lặn vào trang giấy

Lặn vào cuộc đời

Rồi lại ngoi lên"

Thông qua từng nét mực, truyện ngắn Nếp nhà của Nguyễn Khải, hình tượng “bà cô” được khắc họa như một biểu tượng sinh động của nền nếp gia phong, của giá trị đạo đức truyền thống và tình thương ấm áp trong một gia đình lâu đời. Qua nhân vật này, tác giả không chỉ tái hiện đời sống gia đình Việt Nam với những nguyên tắc, quy củ, mà còn phác họa những biến chuyển, xung đột giữa cũ và mới trong quá trình hiện đại hóa xã hội.

Trước hết, bà cô là nhân vật đại diện cho “nếp nhà” – một khái niệm gắn liền với cách hành xử, ứng xử và phẩm giá của con người trong gia đình. “Nếp nhà” ở đây mang nghĩa vừa là thói quen, vừa là khuôn khổ, quy tắc ứng xử đã được đúc kết và duy trì qua nhiều thế hệ. Bà cô chính là người bảo tồn những giá trị đạo đức truyền thống đó. Cách bà nhắc nhở con cháu về lễ nghi, dạy dỗ từng phép tắc, quy củ, đôi lúc có vẻ khắt khe, nguyên tắc, nhưng lại toát lên tinh thần trách nhiệm cao và tình yêu thương sâu sắc. Điều này thể hiện rất rõ qua việc bà luôn canh cánh nỗi lo về tương lai của gia đình, về cách con cháu “giữ nếp”, không để “mất gốc” hay lãng quên truyền thống. Tuy bà cô nghiêm khắc và nề nếp, nhưng tình thương của bà không hề khô khan. Ngược lại, đó là thứ tình cảm âm thầm, bền bỉ, thể hiện qua những cử chỉ, lời nói hàng ngày. Bà quan tâm đến từng miếng ăn, giấc ngủ, sức khỏe của các thành viên, đặc biệt là con cháu. Bà cũng thường xuyên nhắc lại chuyện xưa, mong muốn lớp trẻ hiểu cội nguồn, ghi nhớ công ơn tổ tiên. Chính điều này đã tạo nên sợi dây gắn kết gia đình, giúp thế hệ sau có thể thấm nhuần giá trị của tình thân, của “nếp nhà” – một giá trị vừa mang tính gia tộc, vừa in đậm nét văn hóa Việt.

Mặt khác, nhân vật bà cô cũng là người đối diện trực tiếp với những thay đổi của thời cuộc. Trong không khí xã hội biến chuyển không ngừng, sự xâm nhập của lối sống hiện đại khiến nhiều giá trị truyền thống có nguy cơ mai một. Trước biến động ấy, bà cô không khỏi có lúc hoang mang, lo lắng. Thế nhưng, bà vẫn kiên định với niềm tin rằng “nếp nhà” chính là bệ đỡ tinh thần, là cội rễ để con cháu không lạc lối. Nhờ vậy, bà vừa mang trong mình tinh thần bảo thủ cần thiết để giữ gìn truyền thống, vừa có sự linh hoạt nhất định để chấp nhận những đổi thay tích cực. Qua đó, ta thấy được sự hòa hợp giữa cũ và mới, giữa truyền thống và hiện đại. Bà không phủ nhận việc cần thích ứng với thời cuộc, nhưng luôn mong mỏi lớp trẻ giữ được “chất” Việt, không đánh mất đi những chuẩn mực đạo đức và lòng nhân ái. Bên cạnh ý nghĩa về mặt gia đình, nhân vật bà cô còn tượng trưng cho chiều sâu của văn hóa dân tộc. Trong các gia đình Việt Nam xưa, thường có một người “giữ lửa” – giữ gìn câu chuyện gia phả, trông nom bàn thờ tổ tiên, cúng giỗ ngày lễ Tết, đồng thời truyền dạy cho con cháu về cách “làm người” qua những câu ca dao, tục ngữ, những kinh nghiệm ứng xử trong đời sống. Bà cô trong Nếp nhà mang trọn vẹn hình ảnh ấy. Lời nói, hành động, thậm chí cả những nếp nhăn trên gương mặt bà đều chất chứa bao trải nghiệm, bao ký ức của gia đình. Chính bà là nhân chứng sống của lịch sử gia đình, là “chiếc cầu” nối liền quá khứ với hiện tại và tương lai.

Hơn nữa, sự xuất hiện của nhân vật bà cô còn có ý nghĩa gợi nhắc những giá trị nhân văn, gắn kết giữa người với người. Trong một xã hội mà nhịp sống ngày càng hối hả, nhiều người dần quên đi nền tảng gia đình, thì bà cô trở thành tấm gương nhắc nhở về lòng hiếu kính, về tình nghĩa “chị ngã em nâng”. Bà luôn giữ vai trò người lớn mẫu mực, sẵn sàng giải hòa mâu thuẫn, xoa dịu tổn thương và vun đắp yêu thương trong nhà. Qua đó, tác giả gửi gắm thông điệp rằng, dù xã hội có đổi thay, dù cuộc sống có trở nên phức tạp, thì gia đình – nơi có những con người giàu tình thương và lòng bao dung – vẫn là chốn quay về ấm áp nhất. Xét về phương diện nghệ thuật, Nguyễn Khải đã khéo léo xây dựng nhân vật bà cô thông qua lời kể chân thực, giàu chất suy tư. Từ ngoại hình, lời nói đến hành động của bà đều được miêu tả tỉ mỉ, tạo nên chân dung một người phụ nữ Việt Nam điển hình của thế hệ trước: gắn bó với gia đình, coi trọng luân thường đạo lý, giàu đức hy sinh và rất mực thương yêu con cháu. Những đoạn đối thoại giữa bà và các thành viên trong gia đình không chỉ thể hiện sự mực thước, nghiêm cẩn mà còn chứa đựng tình cảm chân thành, sâu lắng. Qua đó, độc giả cảm nhận được chiều sâu tâm hồn của bà, cũng như tầm quan trọng của việc gìn giữ truyền thống gia đình.

Hình tượng bà cô trong truyện ngắn Nếp nhà là một mắt xích quan trọng, kết nối quá khứ với hiện tại, gìn giữ những giá trị truyền thống trước dòng chảy biến đổi của thời đại. Ở bà, ta thấy hình ảnh một người phụ nữ tuy nghiêm khắc nhưng luôn tràn đầy yêu thương, sẵn sàng hi sinh vì con cháu, vì “nếp nhà”. Nhân vật này nhắc nhở mỗi chúng ta về trách nhiệm duy trì và lan tỏa những giá trị đạo đức tốt đẹp của gia đình, đồng thời khẳng định rằng, chính “nếp nhà” là gốc rễ vững chắc để con người vươn lên, hội nhập với thế giới mà không đánh mất bản sắc. Qua nghệ thuật xây dựng nhân vật tinh tế, giàu tính nhân văn, Nguyễn Khải đã để lại cho người đọc một ấn tượng sâu sắc về bà cô – biểu tượng đẹp đẽ của hồn cốt gia đình và cốt cách văn hóa Việt.