I. Mở bài

1. Giới thiệu tác giả Nguyễn Khuyến:

- Nhà thơ lớn của văn học trung đại Việt Nam, nổi tiếng với tài thơ trào phúng và trữ tình.

- Cuộc đời và sự nghiệp của ông gắn liền với thời kỳ xã hội đầy biến động, khiến thơ ông thấm đẫm nỗi niềm ưu tư và tự trào.

2. Bài thơ Tự Trào:

- Là một bài thơ tự sự, giễu cợt chính mình nhưng cũng ẩn chứa sự suy ngẫm sâu sắc về nhân sinh.

- Qua bài thơ, Nguyễn Khuyến bộc lộ nỗi thất vọng về cuộc đời và sự bế tắc của bản thân trước thời cuộc.

II. Thân bài

1. Phân tích hai câu đề: Tự nhận xét bản thân một cách dí dỏm

"Cũng chẳng giàu mà cũng chẳng sang,
Chẳng gầy chẳng béo, chỉ làng nhàng."

- Điệp ngữ "chẳng... mà cũng chẳng" nhấn mạnh sự bình thường, không có gì nổi bật.

- Từ láy "làng nhàng" mang sắc thái bình dị, gần gũi nhưng pha chút tự trào.

- Tác giả tự nhận mình không xuất sắc về bất kỳ phương diện nào, cả về vật chất (giàu sang) lẫn ngoại hình (gầy béo).Thái độ khiêm nhường, tự giễu bản thân nhưng cũng thể hiện sự bình thản trước cuộc sống.

- Đây không chỉ là sự tự giễu mà còn là một triết lý sống: chấp nhận sự bình thường, không chạy theo những giá trị hào nhoáng.

2. Phân tích hai câu thực: Hình ảnh ẩn dụ về sự bế tắc và thất bại

"Cờ đương dở cuộc không còn nước,
Bạc chửa thâu canh đã chạy làng."

- Ẩn dụ "ván cờ" và "bạc" tượng trưng cho cuộc đời và những quyết định trong cuộc sống.

- Cách nói đối lập giữa "dở cuộc" và "không còn nước", "chửa thâu canh" và "chạy làng" tạo nên cảm giác hụt hẫng, dang dở.

- Cuộc đời như một ván cờ, khi nước đi bế tắc, đồng nghĩa với sự thất bại không thể cứu vãn.

- Tượng trưng cho sự chán nản, bỏ cuộc khi chưa hoàn thành nhiệm vụ.

=>Hai hình ảnh này cho thấy tâm trạng bế tắc, bất lực trước cuộc sống. Tác giả mượn hình ảnh đời thường để thể hiện sâu sắc những suy tư về nhân sinh.

3. Phân tích hai câu luận: Tự giễu về thói quen và hành động của bản thân

"Mở miệng nói ra gàn bát sách,
Mềm môi chén mãi tít cung thang."

- Hình ảnh "gàn bát sách" ám chỉ lời nói suông, thiếu thực tế.

- Đối lập giữa "gàn bát sách" (tri thức) và "tít cung thang" (thói quen hưởng thụ).

- Phê phán chính mình vì những lời nói đầy lý thuyết nhưng không mang lại giá trị thực tiễn.

- Chỉ ra sự sa đà vào thú vui hưởng lạc, bỏ quên lý tưởng cao đẹp.

=> Hai câu thơ tự giễu, cho thấy sự đối lập giữa kỳ vọng và hành động thực tế của bản thân.

4. Phân tích hai câu kết: Sự tiếc nuối và tự vấn bản thân

"Nghĩ mình lại ngán cho mình nhỉ,
Mà cũng bia xanh, cũng bảng vàng."

- Đối lập giữa cảm giác "ngán cho mình" và thành tựu "bia xanh, bảng vàng".Cách nói mỉa mai, châm biếm nhẹ nhàng nhưng sâu cay.

- Tự phê bình bản thân, cảm giác bất lực và chán ngán chính mình.

- Dù chán nản nhưng vẫn nhớ về những thành tựu trong quá khứ.

=>Hai câu thơ bộc lộ sự tiếc nuối, tự giễu nhưng cũng nhấn mạnh một nỗi đau không nói thành lời về sự không trọn vẹn.

5. Tổng hợp giá trị nội dung và nghệ thuật

- Nội dung:Bài thơ là sự tự nhìn nhận về bản thân, phản ánh tâm trạng chán nản, bế tắc của một nhà nho trong bối cảnh xã hội suy tàn.Gửi gắm triết lý nhân sinh sâu sắc: chấp nhận bản thân và những giới hạn của cuộc sống.

- Nghệ thuật:Giọng điệu tự trào vừa hài hước, vừa sâu cay.Sử dụng các hình ảnh quen thuộc, bình dị mà mang ý nghĩa biểu tượng lớn.Ngôn ngữ tự nhiên, gần gũi nhưng thấm đẫm triết lý.

III. Kết bài

- Khẳng định giá trị bài thơ:Tự Trào là một tác phẩm giàu tính nhân văn, thể hiện sâu sắc tâm tư của Nguyễn Khuyến trong hoàn cảnh bế tắc của xã hội phong kiến suy tàn.

- Thông điệp gửi gắm:Sống bình thản, chấp nhận bản thân và hoàn cảnh, đồng thời không ngừng suy tư, trăn trở để sống có ý nghĩa hơn.