Nguyễn Khuyến (1835-1909) là một trong những nhà thơ lớn của văn học trung đại Việt Nam. Với tài năng và cái nhìn sắc bén về xã hội, những tác phẩm của ông luôn mang đậm những suy tư sâu sắc về đất nước, con người và thời cuộc. Nguyễn Khuyến không chỉ được biết đến với những bài thơ viết về thiên nhiên, làng quê, mà còn với những tác phẩm phê phán mạnh mẽ những thói hư tật xấu của xã hội phong kiến, trong đó có bài thơ "Hội Tây". Bài thơ này được sáng tác trong hoàn cảnh tác giả đã từ quan và lui về sống ẩn dật nơi quê nhà, phản ánh sự chán ngán và thất vọng của ông đối với xã hội, với những giá trị giả tạo, hư ảo mà con người tôn sùng trong những cuộc hội hè, lễ tết. Trong bài viết này, chúng ta sẽ cùng phân tích bài thơ "Hội Tây" của Nguyễn Khuyến dưới các góc độ: hoàn cảnh sáng tác, nội dung chủ đề và nghệ thuật.
Bài thơ "Hội Tây" được sáng tác trong hoàn cảnh Nguyễn Khuyến từ quan, sống một cuộc sống thanh nhàn ở quê. Đây là thời gian ông cảm nhận rõ sự khác biệt giữa cuộc sống ồn ào, giả tạo của chốn quan trường và những ngày tháng thanh tịnh nơi làng quê. Đặc biệt, những lễ hội, hội hè trong xã hội lúc bấy giờ càng khiến ông thêm chán chường. Bài thơ được viết theo thể thơ thất ngôn bát cú, thể thơ truyền thống của văn học trung đại Việt Nam, với cấu trúc đối xứng chặt chẽ, nhịp điệu đều đặn, khiến cho những suy tư, cảm xúc của tác giả được thể hiện một cách trọn vẹn và sâu sắc. Chủ đề của bài thơ "Hội Tây" chủ yếu xoay quanh sự phê phán những giá trị giả tạo trong xã hội phong kiến thông qua hình ảnh của một cuộc hội hè. Cuộc hội trong bài thơ không đơn thuần là một sự kiện vui chơi, mà là biểu tượng cho những gì hư ảo, giả dối trong xã hội phong kiến. Nguyễn Khuyến không trực tiếp lên án những cuộc hội ấy mà dùng một ngôn từ nhẹ nhàng, mỉa mai để thể hiện sự bất mãn. Qua đó, ông chỉ trích việc con người chỉ quan tâm đến hình thức bên ngoài mà quên đi những giá trị tinh thần, chân chính. Cuộc hội trong bài thơ, mặc dù có vẻ ngoài lộng lẫy nhưng lại trống rỗng, thiếu vắng sự chân thành, khiến cho tác giả cảm thấy mệt mỏi và chán ngán.
Đi sâu vào nội dung bài thơ, Nguyễn Khuyến sử dụng hình ảnh của một cuộc hội hè diễn ra với sự tham gia của những người có địa vị xã hội cao, mang lại cảm giác vui vẻ và huyên náo. Tuy nhiên, qua những hình ảnh sắc sảo, ông chỉ ra rằng, dù bên ngoài có vẻ hoa lệ nhưng thực chất những cuộc hội này lại thiếu đi sự chân thành và những giá trị đích thực của con người. Người tham gia không đến để tìm kiếm sự thanh thản hay ý nghĩa trong cuộc sống, mà chỉ nhằm khoe khoang tài sản, địa vị hay tôn thờ những giá trị vật chất. Nguyễn Khuyến không chỉ muốn lên án những lễ hội này mà còn phản ánh sự mệt mỏi, chán chường của một người trí thức đối diện với những giá trị xã hội hời hợt. Ông cảm thấy những giá trị tinh thần, những điều tốt đẹp bị lãng quên trong xã hội ấy. Chính vì vậy, Nguyễn Khuyến đã sử dụng hình ảnh của những cuộc hội tôn vinh vật chất để phản ánh sự nghèo nàn về tư tưởng và đạo đức trong xã hội.
Về mặt nghệ thuật, bài thơ "Hội Tây" có nhiều nét đặc sắc. Đầu tiên là hình ảnh và biện pháp ẩn dụ mà Nguyễn Khuyến sử dụng. "Hội Tây" không chỉ đơn giản là mô tả một cuộc hội hè mà còn mang tính chất ẩn dụ sâu sắc, chỉ trích sự giả tạo, phù phiếm trong xã hội phong kiến. Hình ảnh "ngựa xe", "lửa" hay "đèn sáng mà không thấy trăng" đều mang tính tượng trưng, thể hiện sự mâu thuẫn giữa vẻ ngoài hoành tráng và sự trống rỗng bên trong. Những biện pháp tu từ như đối, đối lập và tương phản cũng được sử dụng khéo léo để làm nổi bật sự giả dối của những cuộc hội. Cách miêu tả "có lửa nhưng chẳng có than" hay "đèn sáng mà không thấy trăng" càng khiến người đọc cảm nhận rõ ràng hơn sự mâu thuẫn giữa những gì con người thấy và thực chất là gì. Những hình ảnh này không chỉ phản ánh hiện thực xã hội mà còn là sự mỉa mai, châm biếm sâu sắc của tác giả đối với những thói xấu của xã hội. Giọng điệu của bài thơ cũng rất đặc biệt. Nguyễn Khuyến không hẳn lên án trực tiếp, mà sử dụng một giọng điệu nhẹ nhàng, trầm tĩnh, nhưng lại chứa đựng sự châm biếm sâu cay. Ông dùng những câu thơ đậm chất mỉa mai để phản ánh những suy nghĩ, tâm trạng của mình về xã hội. Mặc dù giọng điệu của bài thơ không gay gắt, không sắc bén, nhưng lại làm nổi bật được sự bất mãn của tác giả đối với những cuộc sống phù phiếm và những giá trị giả tạo của xã hội phong kiến.
Tóm lại, bài thơ "Hội Tây" của Nguyễn Khuyến không chỉ là một bài thơ phản ánh thực tế xã hội phong kiến mà còn là một sự phản ánh về những giá trị đích thực trong cuộc sống. Thông qua những hình ảnh sắc sảo, những biện pháp nghệ thuật đặc biệt, Nguyễn Khuyến đã thể hiện rõ thái độ bất mãn và chán ngán của mình đối với một xã hội chỉ chú trọng đến hình thức mà bỏ qua những giá trị sâu xa, chân chính. Bài thơ còn là lời nhắc nhở cho con người cần phải tìm về những giá trị tinh thần, cần phải sống chân thật và có ích cho xã hội, thay vì chạy theo những ảo tưởng, những giá trị vật chất giả tạo. "Hội Tây" không chỉ phản ánh những trăn trở của Nguyễn Khuyến mà còn là tiếng nói đại diện cho những người trí thức, những người có tư tưởng cao cả giữa một xã hội đầy biến động. Bài thơ vẫn giữ nguyên giá trị tư tưởng và nghệ thuật, luôn là nguồn cảm hứng và suy ngẫm sâu sắc cho người đọc.