Trần Tế Xương (Tú Xương) là một nhà thơ trào phúng bậc thầy trong văn học Việt Nam nửa cuối thế kỷ XIX, đầu thế kỷ XX. Bằng giọng điệu trào lộng, sâu cay và ngòi bút sắc sảo, ông không chỉ khắc họa bức tranh xã hội thời kỳ giao thời giữa chế độ phong kiến và thực dân, mà còn phơi bày sự suy thoái, biến chất của tầng lớp quan lại. "Đưa ông phủ" là một bài thơ tiêu biểu cho nghệ thuật trào phúng của Trần Tế Xương, vừa hài hước, mỉa mai, vừa chứa đựng nỗi chua xót trước sự vô dụng và thoái hóa của tầng lớp quan lại phong kiến.

Bài thơ ra đời trong bối cảnh xã hội Việt Nam cuối thế kỷ XIX, khi chế độ phong kiến đang trên đà suy thoái nghiêm trọng. Các quan lại phong kiến thời kỳ này không còn giữ được phẩm chất thanh liêm, chí công vô tư như lý tưởng đạo đức Nho giáo, mà trở thành những kẻ tham nhũng, hống hách, chỉ chăm lo cho lợi ích cá nhân. Bài thơ "Đưa ông phủ" được sáng tác trong một hoàn cảnh đặc biệt: tác giả viết để “tiễn” một vị quan phủ về hưu. Thay vì ca ngợi công lao hay dành lời tri ân như truyền thống, Trần Tế Xương sử dụng lời lẽ trào lộng, mỉa mai để vạch trần sự vô nghĩa của cuộc đời ông phủ – một đại diện điển hình của tầng lớp quan lại suy đồi.

Ngay từ tiêu đề, "Đưa ông phủ", bài thơ đã khiến người đọc cảm nhận được một giọng điệu châm biếm sâu cay. Hành động "đưa tiễn" vốn mang ý nghĩa trang trọng, nhưng trong bài thơ, nó được sử dụng như một cái cớ để mỉa mai sự hiện diện vô nghĩa của ông phủ trong thời gian tại chức. Trần Tế Xương không ca tụng hay kể công lao của ông phủ, mà chỉ nhấn mạnh vào những hình ảnh bình dị đến tầm thường, như để nói rằng, ông phủ chẳng để lại gì ngoài những thứ hết sức nhạt nhẽo, vô vị. Giọng điệu hài hước của bài thơ không chỉ khiến người đọc bật cười, mà còn gợi lên một nỗi chua xót trước sự thoái hóa của chế độ phong kiến.

Bài thơ sử dụng nghệ thuật chơi chữ đầy tài tình để tăng cường sức mạnh châm biếm. Hai câu thơ "Sáng giăng chia nửa vườn chè / Vách đất đôi bên một tiếng gà" gợi lên cảnh sinh hoạt quen thuộc ở nông thôn Việt Nam. Tuy nhiên, trong bối cảnh này, Trần Tế Xương đã khéo léo sử dụng các hình ảnh mộc mạc, thậm chí có phần nghèo nàn như "vườn chè", "vách đất", "tiếng gà" để mỉa mai sự tầm thường của ông phủ. Một vị quan quyền cao chức trọng, nhưng cuối cùng lại chẳng để lại dấu ấn gì, chỉ như những thứ bình thường, đơn điệu trong cuộc sống.

Mặt khác, hai câu thơ"Ông về ông có nhớ tôi chăng? / Tôi về tôi nhớ hàm răng ông cười!" mang tính hài hước, châm biếm cao độ. Thay vì nhớ về những công lao hay phẩm chất tốt đẹp của ông phủ, người tiễn chỉ nhớ đến... "hàm răng ông cười" – một chi tiết nhỏ nhặt và vô nghĩa. Điều này ám chỉ rằng ông phủ không để lại điều gì đáng nhớ ngoài những thứ vô vị, tầm thường. Cách chơi chữ này không chỉ thể hiện tài năng ngôn ngữ của Trần Tế Xương mà còn là phương tiện để ông bày tỏ sự chán ghét đối với tầng lớp quan lại bất tài, vô dụng.

Ông phủ trong bài thơ không chỉ là một nhân vật cụ thể, mà còn là biểu tượng cho cả một tầng lớp quan lại phong kiến tha hóa. Trần Tế Xương đã rất khéo léo khi không trực tiếp lên án ông phủ mà chỉ thông qua những hình ảnh giản dị, đời thường để lột tả sự vô nghĩa trong cuộc đời ông. Hình ảnh "hàm răng ông cười" không chỉ mỉa mai sự trống rỗng của ông phủ mà còn ngầm ám chỉ thái độ giả tạo, xu nịnh của tầng lớp quan lại thời bấy giờ. Bài thơ phản ánh chân thực sự suy thoái của xã hội Việt Nam cuối thế kỷ XIX, khi tầng lớp quan lại phong kiến ngày càng mất đi phẩm chất liêm khiết, trở thành những kẻ chỉ biết hưởng thụ và bóc lột nhân dân. Trần Tế Xương đã sử dụng ngòi bút trào phúng để vạch trần bản chất giả tạo, vô dụng của tầng lớp này, đồng thời phê phán chế độ phong kiến mục nát. Dù mang giọng điệu châm biếm, bài thơ vẫn chứa đựng một nỗi xót xa thầm kín của Trần Tế Xương trước tình cảnh xã hội. Tác giả không chỉ chê trách tầng lớp quan lại mà còn ngầm gửi gắm một bài học sâu sắc: Con người nên sống có trách nhiệm, để lại giá trị thực sự cho đời, thay vì trở thành những kẻ vô nghĩa như ông phủ.

Bài thơ "Đưa ông phủ" của Trần Tế Xương là một tác phẩm trào phúng xuất sắc, kết tinh tài năng ngôn ngữ và tinh thần phản biện mạnh mẽ của ông. Qua bài thơ, tác giả không chỉ bộc lộ thái độ phê phán sâu sắc đối với xã hội phong kiến suy thoái mà còn truyền tải thông điệp về giá trị sống. Một cuộc đời ý nghĩa không phải được đo bằng quyền lực hay danh vọng, mà bằng những gì chúng ta đóng góp cho xã hội và nhân dân. Bài thơ vừa khiến người đọc bật cười trước những hình ảnh hài hước, vừa gợi lên nỗi chua xót và suy ngẫm về lẽ đời.