"Văn học đối với tôi là một hiện tượng đẹp đẽ nhất trên thế giới". (Pautopxki). Kì thực làm sao, cảm xúc được ngân nga thành thơ, thành nhạc, khi tiếng lòng ta được soi sáng bởi những mảnh hồn ca. Văn học sinh ra cho đời thêm hoa thơm trái ngọt, cho sự sống vút cao trên mỗi trang văn, trang thơ. Bởi thế bài thơ "Khuyên học" của Nguyễn Khuyến đã tỏa vang vào lòng người đọc từ chính những vẻ đẹp tự nhiên đằm thắm và thiết tha như thế.  Bài thơ "Khuyên Học" không chỉ thể hiện tấm lòng yêu thương của cha mẹ dành cho con cái, mà còn gửi gắm những lời khuyên chân thành, sâu sắc về tầm quan trọng của việc học trong việc hình thành nhân cách và xây dựng tương lai. Từ đó, Nguyễn Khuyến khẳng định rằng học tập là con đường duy nhất giúp con cái có thể vượt qua những khó khăn, vươn tới thành công và trở thành người có ích cho xã hội.

    Nguyễn Khuyến là một trong những nhà thơ tiêu biểu của văn học trung đại Việt Nam, nổi bật với những tác phẩm mang đậm tính nhân văn và triết lý sâu sắc. Ông không chỉ là một nhà thơ mà còn là một nhà nho yêu nước, luôn quan tâm đến giáo dục và sự nghiệp học hành của thế hệ trẻ. Bài thơ "Khuyên Học" là một trong những tác phẩm tiêu biểu của Nguyễn Khuyến, thể hiện sự quan tâm sâu sắc của ông đối với việc học và lời khuyên chân thành dành cho con cái. Bài thơ không chỉ là những lời dạy bảo, mà còn là sự thể hiện tình yêu thương, kỳ vọng của người cha đối với con cái, khuyến khích con luôn chăm chỉ học hành để có thể đạt được thành công trong cuộc sống.

     Mở đầu Nguyễn Khuyến  phản ánh tấm lòng của người cha đối với con cái và những lời khuyên về tầm quan trọng của việc học trong cuộc sống:

  Đen thì gần mực, đỏ gần son,
  Học lấy cho hay, con hỡi con!
  Cái bút, cái nghiên là của quý,
  Câu kinh, câu sử, ấy mùi ngon!

      Câu thơ “Đen thì gần mực, đỏ gần son” không chỉ là một lời khuyên về việc lựa chọn môi trường mà còn là một triết lý sâu sắc về ảnh hưởng của những yếu tố xung quanh đối với con người. Màu đen của mực là hình ảnh của sự chăm chỉ, kiên trì trong học tập, trong khi màu đỏ của son lại tượng trưng cho sự thuần khiết, trong sáng, cái tốt, cái đẹp. Qua đó, tác giả muốn khuyên con cái rằng, muốn thành công và đạt được những điều tốt đẹp trong cuộc đời, con phải chăm chỉ học hành và luôn hướng đến những điều thiện lương, cao đẹp. Trong những câu thơ tiếp theo, Nguyễn Khuyến miêu tả “cái bút, cái nghiên là của quý”, "câu kinh, câu sử, ấy mùi ngon" để khẳng định giá trị vô giá của tri thức. Cái bút, cái nghiên những dụng cụ học tập không chỉ là vật dụng đơn thuần mà là báu vật quý giá. Chúng là những công cụ giúp con người tiếp nhận tri thức và mở rộng tầm hiểu biết. “Câu kinh, câu sử”  những bài học từ sách vở, những giá trị từ quá khứ không phải là những điều khô khan mà là những “mùi ngon”, là những thứ cần được trân trọng, vì chúng chứa đựng những tri thức quý giá, làm phong phú tâm hồn và trí tuệ của mỗi người. Những câu thơ của Nguyễn Khuyến không chỉ khuyên nhủ về việc học mà còn tôn vinh vai trò của giáo dục trong việc hình thành nhân cách và định hướng tương lai. Tác giả sử dụng những hình ảnh sinh động và gần gũi để khẳng định rằng tri thức là một phần không thể thiếu trong cuộc sống, và việc học không chỉ là một nghĩa vụ mà là một niềm vui, một sự trải nghiệm quý giá. Những lời dạy của Nguyễn Khuyến thực sự có giá trị và ý nghĩa vượt thời gian, khẳng định rằng học hành là con đường duy nhất giúp con người đạt được thành công và hạnh phúc trong cuộc sống.

    Tiếp theo,  Nguyễn Khuyến tiếp tục gửi gắm những lời khuyên sâu sắc về việc học và giá trị của tri thức:

    Vàng mua chứa để, vàng hay hết,
   Chữ bán dư ăn, chữ hãy còn.
   Nhờ Phật một mai nên đấng cả,
   Bõ công cha mẹ mới là khôn.

 Câu thơ "Vàng mua chứa để, vàng hay hết" so sánh tiền bạc, vàng bạc với chữ nghĩa, khẳng định rằng tiền có thể mất đi, nhưng tri thức thì không bao giờ cạn kiệt. Vàng có thể bị tiêu hao theo thời gian, nhưng chữ nghĩa, tri thức là thứ không bị giới hạn, luôn là tài sản vô giá mà con người có thể mang theo suốt đời. Câu thơ tiếp theo, "Chữ bán dư ăn, chữ hãy còn", càng nhấn mạnh hơn tầm quan trọng của việc học. Chữ nghĩa không chỉ là thứ có thể trao đổi, buôn bán, mà còn là nguồn sống, là sự bảo vệ cho bản thân trong mọi hoàn cảnh. Dù có thể trao đổi, bán đi để mưu sinh, nhưng tri thức, sự hiểu biết sẽ luôn ở lại, đồng hành cùng con người. Hai câu tiếp theo, "Nhờ Phật một mai nên đấng cả, Bõ công cha mẹ mới là khôn", khuyên con cái nên học hành chăm chỉ để trở thành người có đức, có tài. "Nhờ Phật" là nhắc đến sự phù hộ, sự cầu nguyện của đấng sinh thành, nhưng không phải là sự mong cầu suông mà là sự nỗ lực, phấn đấu trong học hành để "nên đấng cả". Cha mẹ dạy bảo, lo lắng cho con cái, nhưng chỉ khi con cái tự mình học hỏi, rèn luyện thì mới xứng đáng với công lao của cha mẹ và trở thành người có ích cho xã hội. Tất cả những lời khuyên trong bài thơ đều hướng đến việc học như là chìa khóa giúp con người mở cánh cửa của sự thành công, danh dự và hạnh phúc. Tri thức không chỉ mang lại sự nghiệp mà còn là tài sản vô giá mà mỗi người phải trân trọng và bảo vệ. Những lời dạy của Nguyễn Khuyến không chỉ là bài học về việc học hành mà còn là một bài học lớn về đạo đức và lòng hiếu thảo đối với cha mẹ.

    Hai khổ thơ trên của Nguyễn Khuyến chứa đựng nhiều giá trị nghệ thuật và nội dung sâu sắc. Về nghệ thuật, tác giả sử dụng phép so sánh rất tinh tế, như “Vàng mua chứa để, vàng hay hết” và “Chữ bán dư ăn, chữ hãy còn”, để làm nổi bật giá trị lâu bền của tri thức so với vật chất. Ngôn ngữ giản dị nhưng sắc sảo, dễ hiểu và dễ cảm nhận. Về nội dung, tác giả khuyên nhủ con cái rằng tri thức là thứ tài sản vô giá, có thể mang theo suốt đời và không bao giờ bị mất đi, trong khi vật chất, dù quý giá, sẽ dần hao mòn theo thời gian. Cùng với đó, lời khuyên của Nguyễn Khuyến còn nhấn mạnh tầm quan trọng của việc học để trở thành người có ích, xứng đáng với công lao của cha mẹ và sự kỳ vọng của xã hội. Bài thơ không chỉ dạy về giá trị của tri thức mà còn thể hiện tình cảm, sự hy sinh của cha mẹ đối với con cái.

   Qua những câu thơ giản dị nhưng đầy ý nghĩa, Nguyễn Khuyến đã khắc họa rõ nét mối quan hệ giữa tri thức và con người, khuyên dạy chúng ta phải biết trân trọng và phát huy giá trị của việc học để đạt được những thành công và phẩm hạnh trong cuộc sống. Tác phẩm cũng như một thông điệp vượt thời gian, nhắc nhở mỗi thế hệ rằng tri thức là sức mạnh, là chìa khóa dẫn đến tương lai tươi sáng, và cũng là món quà vô giá mà cha mẹ và xã hội dành cho mỗi con người. Chính vì vậy, "Khuyên học" vẫn luôn có giá trị sâu sắc và có ý nghĩa thiết thực đối với mỗi chúng ta, đặc biệt là trong bối cảnh xã hội hiện đại, nơi mà việc học và tự trau dồi bản thân càng trở nên quan trọng hơn bao giờ hết.