Bài thơ "Tiến sĩ giấy" của Nguyễn Khuyến có thể chia thành 3 phần theo nội dung và ý nghĩa như sau:

1. Phần 1: Hình ảnh và vẻ ngoài của Tiến sĩ giấy (4 câu đầu)

Miêu tả hình dáng, trang phục và vẻ oai phong bên ngoài của Tiến sĩ giấy:

> "Cũng cờ, cũng biển, cũng cân đai,

Cũng gọi ông nghè có kém ai."

Hình ảnh lộng lẫy, đầy đủ lễ nghi nhưng chỉ là cái vỏ bên ngoài.

2. Phần 2: Bản chất bên trong của Tiến sĩ giấy (4 câu tiếp)

Phơi bày bản chất thực sự của Tiến sĩ giấy:

> "Mảnh giấy làm nên thân giáp bảng,

Nét son điểm rõ mặt văn khôi."

Tiến sĩ giấy chỉ là hình nộm vô tri, không có giá trị thực chất.

3. Phần 3: Phê phán, châm biếm (4 câu cuối)

Tác giả dùng giọng điệu mỉa mai để phê phán:

> "Tấm thân xiêm áo sao mà nhẹ,

Cốt ở trong ra có thế thôi!"

Chỉ trích những người mang danh vị cao quý nhưng không có thực tài, chỉ chạy theo hư danh.

Tổng kết:

Bài thơ mang ý nghĩa châm biếm sâu cay, phê phán những giá trị hình thức và lối học hành, thi cử chỉ chạy theo danh vọng mà không có thực chất.