Bài thơ “Đạo Hiếu Chưa Tròn” của Hoàng Mai là một tác phẩm đầy xúc cảm, phản ánh tình cảm chân thành, sâu sắc của con cái đối với cha mẹ, đồng thời là lời nhắc nhở về trách nhiệm và nghĩa vụ của mỗi người con trong việc báo đáp công ơn sinh thành dưỡng dục của cha mẹ. Tác phẩm không chỉ thể hiện đạo lý "uống nước nhớ nguồn" mà còn khắc họa một cách tinh tế nỗi khắc khoải, day dứt của người con khi chưa thể thực hiện trọn vẹn nghĩa vụ hiếu thảo đối với cha mẹ.

Bài thơ mở đầu với hai câu thơ rất giàu cảm xúc: "Ân dưỡng dục suốt đời ghi tạc / Nghĩa sinh thành nguyện khắc trong tâm". Hai từ "ghi tạc" và "khắc trong tâm" đã thể hiện một tình cảm sâu sắc, bền lâu. Ân dưỡng dục của cha mẹ không phải là điều gì có thể quên lãng mà luôn ghi nhớ, tạc vào lòng, như một ấn tượng không thể phai mờ. Câu thơ "Nghĩa sinh thành nguyện khắc trong tâm" mang một sắc thái nguyện ước mạnh mẽ. Người con mong muốn, nguyện ước sẽ mãi nhớ đến công ơn sinh thành, nuôi dưỡng của cha mẹ, như một lời hứa, một động lực để người con sống có trách nhiệm, biết ơn và trân trọng cha mẹ.

Ở câu thơ tiếp theo "Nắng mưa cha mẹ dãi dầm / Nuôi con khôn lớn âm thầm chở che", tác giả đã miêu tả công lao nuôi dưỡng của cha mẹ rất cụ thể và sinh động. Hình ảnh "nắng mưa" là hình ảnh quen thuộc nhưng cũng rất phù hợp để miêu tả những vất vả mà cha mẹ phải trải qua. Cha mẹ không chỉ "dãi dầm" trong suốt hành trình vất vả ấy mà còn "âm thầm chở che" con cái. Dù trong điều kiện khó khăn, mẹ cha vẫn hy sinh tất cả để nuôi con khôn lớn, và điều này lại càng thấm thía khi người con trưởng thành và nhận ra sự hy sinh lớn lao ấy.

Bài thơ tiếp tục mở rộng phạm vi của tình cảm hiếu thảo đối với cha mẹ qua hình ảnh quê hương: "Quê mình đó bờ tre khóm trúc / Vẫn bên con những lúc dặm trường". Quê hương hiện lên với bức tranh bình dị, thân thuộc qua hình ảnh "bờ tre", "khóm trúc" – những đặc trưng đặc sắc của vùng quê Việt Nam. Đó không chỉ là không gian vật lý, mà còn là nơi chứa đựng tình cảm gia đình, là chốn trở về của người con. "Vẫn bên con những lúc dặm trường" là một câu thơ thể hiện sự che chở vô điều kiện của cha mẹ. Dù con có đi xa, dù có phải đối diện với bao nhiêu khó khăn, cha mẹ vẫn luôn là chỗ dựa vững chắc, luôn hướng về con. Tình thương của cha mẹ trong bài thơ không phải chỉ là sự lo lắng về vật chất, mà còn là sự lo lắng về tâm hồn, tình cảm của con cái. Hình ảnh "Ơn cha nghĩa mẹ quê hương xóm nghèo" là lời khẳng định rằng, dù gia đình có nghèo khó, dù có thiếu thốn, tình yêu thương của cha mẹ dành cho con cái vẫn vô cùng to lớn và sâu sắc. Hình ảnh "quê hương xóm nghèo" không chỉ là không gian mà còn là biểu tượng của sự giản dị, nghèo khó nhưng tràn đầy tình yêu thương.

Chuyển sang phần sau của bài thơ, tác giả đặt ra câu hỏi đầy trăn trở về sự hiếu thảo của người con đối với cha mẹ trong hoàn cảnh hiện tại: "Mùa thu đến mưa heo gió bấc / Cha có tròn được giấc ngủ say". Đây là những câu thơ thể hiện sự quan tâm sâu sắc của người con đối với cha mẹ. Mùa thu đến, những cơn mưa gió có thể khiến cha mẹ cảm thấy mệt mỏi, bệnh tật, nhưng liệu người con đã làm đủ để giúp cha mẹ yên tâm, sống vui vẻ, khỏe mạnh? Liệu người con có thực hiện trọn vẹn trách nhiệm của mình đối với cha mẹ hay không? Câu hỏi tiếp theo "Mẹ ăn uống có đủ đầy / Mặc có đủ ấm những ngày lạnh căm" không chỉ là sự quan tâm đến điều kiện vật chất của cha mẹ mà còn là sự trăn trở về tình cảm, về sự chu toàn trong việc chăm sóc cha mẹ. Mẹ có đủ ăn, đủ mặc không chỉ là vấn đề vật chất, mà còn là sự thể hiện lòng hiếu thảo, tình yêu thương của người con đối với cha mẹ. Đó là những trăn trở về một cuộc sống đủ đầy, không chỉ cho mình mà còn cho cha mẹ, giúp họ có một tuổi già bình yên, ấm no.

Khép lại bài thơ là những lời tâm sự đầy day dứt của người con: "Con vẫn mãi âm thầm nguyện ước / Cha mẹ già luôn được bình an". Lời nguyện ước âm thầm của người con cho thấy sự yêu thương, kính trọng vô hạn dành cho cha mẹ. Tuy nhiên, câu thơ cuối "Mùa về tháng bảy vu lan / Chưa tròn đạo hiếu trách thân tủi hờn" lại thể hiện nỗi khắc khoải, day dứt của người con khi chưa thực hiện trọn vẹn đạo hiếu. "Tháng bảy vu lan" là thời điểm để những người con tưởng nhớ, tri ân công ơn sinh thành, dưỡng dục của cha mẹ, nhưng với người con trong bài thơ, đây lại là một lời nhắc nhở về sự thiếu sót trong việc thực hiện nghĩa vụ của mình. Dù người con đã có những nỗ lực, nhưng cảm giác "chưa tròn" đạo hiếu vẫn còn đọng lại trong lòng. Điều này càng làm tăng thêm giá trị của bài thơ, khi tác giả đã khéo léo đưa vào một sự phản tỉnh về trách nhiệm và đạo lý của con cái đối với cha mẹ.

Bài thơ “Đạo Hiếu Chưa Tròn” của Hoàng Mai là một tác phẩm đầy xúc động và sâu sắc, thể hiện tình cảm thiêng liêng, kính trọng của người con đối với cha mẹ. Bài thơ không chỉ nói về đạo lý hiếu thảo, mà còn khắc họa những nỗi niềm, sự day dứt của những người con khi chưa thể làm trọn vẹn bổn phận với cha mẹ. Những câu thơ đầy tâm sự ấy sẽ khiến chúng ta suy ngẫm về cách sống, về trách nhiệm của mỗi người đối với những bậc sinh thành đã dày công nuôi dưỡng, chăm sóc mình. Bài thơ là lời nhắc nhở sâu sắc về giá trị của tình yêu thương, sự hiếu thảo và đạo lý "uống nước nhớ nguồn" mà mỗi người con cần phải ghi nhớ và thực hiện trong cuộc sống.