`@` Phân tích bài thơ "Qua đèo Ngang" của Bà Huyện Thanh Quan.

Bài làm:

     Nhắc đến Bà Huyện Thanh Quan là nhắc đến một trong những nhà thơ nữ nổi tiếng thời trung đại. Các tác phẩm thơ của bà thường hướng đến tình yêu thiên nhiên, quê hương, đất nước. Trong những tác phẩm lưu lại đầy dấu ấn đặc sắc ấy, tôi đặc biệt ấn tượng với bài thơ "Qua đèo Ngang" của bà. Bài thơ thể hiện rõ nét một bức tranh thiên nhiên nơi đèo Ngang và những tâm tư, tình cảm gắn bó sâu nặng với quê hương, với đất nước của nhà thơ.

                "Bước tới Đèo Ngang bóng xế tà,
                Cỏ cây chen đá, lá chen hoa.
                Lom khom dưới núi, tiều vài chú,
                Lác đác bên sông, chợ mấy nhà.
                Nhớ nước đau lòng con quốc quốc,
                Thương nhà mỏi miệng cái gia gia.
                Dừng chân đứng lại: trời, non, nước,
                Một mảnh tình riêng, ta với ta."

  Bài thơ "Qua Đèo Ngang" lấy cảm hứng từ địa danh Đèo Ngang thuộc dãy núi Hoành Sơn, nằm giữa hai tỉnh Hà Tĩnh và Quảng Bình. Nhà thơ đã vẽ nên một bức tranh thiên nhiên nơi Đèo Ngang với những gam màu sắc, đường nét hài hòa, tinh tế. Vẻ đẹp giản dị, yên bình của bức tranh ấy đã bộc lộ tình cảm của nữ thi nhân đối với Đèo Ngang và những tâm tư, suy nghĩ của bà trước vẻ đẹp của Đèo Ngang vào buổi chiều tà.

  Để người đọc có thể cảm nhận được sự sống động của bức tranh thiên nhiên và cuộc sống sinh hoạt của con người nơi đây thì không gian và điểm nhìn trong bức tranh chính là mấu chốt quan trọng. Mở đầu bài thơ, Bà Huyện Thanh Quan mở ra trước mắt người đọc một không gian thoáng đãng, yên bình của khung cảnh Đèo Ngang vào buổi chiều tà. Nhà thơ miêu tả Đèo Ngang từ xa để thể hiện vẻ đẹp hùng vĩ, tráng lệ của Đèo Ngang. Khi lại gần, độc giả có thể thấy được những sự vật, con người nhỏ bé như cấy cối, những chú tiều và những căn nhà. Cách nữ thi sĩ mở rộng không gian của bức tranh rồi từ tiến lại gần khám phá những vẻ đẹp giản dị, mộc mạc trong bức tranh ấy khiến người đọc bất ngờ, lặng đi vì cảnh vật quá đỗi thân quen, đẹp một cách kì lạ. Bức tranh thiên nhiên trong không gian rộng rãi hiện lên thật sinh động, kì diệu với những hình ảnh gần gũi, thân quen.

   Nhà thơ Bà Huyện Thanh Quan đã khắc họa bức tranh thiên nhiên ở Đèo Ngang đẹp một cách hoang sơ nhưng tràn đầy sức sống qua những hình ảnh giản dị như "cỏ cây" , "lá" , "hoa" ,"tiều vài chú" , "chợ mấy nhà". Hình ảnh rộng lớn của thiên nhiên nơi đây đã hiện lên với vẻ đẹp hoang sơ, hùng vĩ qua ngòi bút tài hoa của nhà thơ:

                          "Bước tới Đèo Ngang, bóng xế tà,

                           Cỏ cây chen đá, lá chen hoa"

  Khi nhà thơ tới Đèo Ngang, đó là thời điểm "xế tà" - lúc Mặt Trời dần quay trở về quỹ đạo sau một ngày dài. Hình ảnh Đèo Ngang khi ấy không chỉ gợi ra khung cảnh thiên nhiên đất trời khi Mặt Trời bắt đầu lặn mà còn thể hiện nhịp vận động hững hờ, chậm chạp của thời gian. Không gian Đèo Ngang lúc chiều tà gợi lên một chút hoang vắng, một nỗi buồn man mác với nỗi cô đơn trong lòng người thi sĩ. Bức tranh mở ra một không gian mênh mông, rộng lớn để làm tăng thêm sự hoang vắng của cảnh vật và nỗi cô đơn, trống trải trong lòng nhân vật trữ tình. Và trong không gian trống trải ấy, "cỏ cây" , "lá" , "hoa" đã xuất hiện một cách chậm rãi, từ từ khi nhà thơ tiến vào không gian rộng lớn để khám phá những vẻ đẹp nhỏ bé, giản dị. Nhà thơ sử dụng điệp từ "chen" để thể hiện sự đông đúc, rậm rạp của cỏ cây, hoa lá trong không gian rất rộng lớn. Sự xuất hiện ấy đã mang đến vẻ đẹp hoang sơ nơi núi rừng khi hoàng hôn buông xuống để nhường cho bóng đêm ôm trùm lấy cảnh vật.

   Trong không gian rộng lớn của bức tranh thiên nhiên Đèo Ngang không chỉ đơn thuần có sự hiện diện của cỏ cây mà còn thấp thoáng sự sống của con người:

               "Lom khom dưới núi, tiều vài chú,

                Lác đác bên sông, chợ mấy nhà."

   Tưởng chừng như Đèo Ngang là một nơi hoang sơ, không có sự xuất hiện của con người, ấy thế mà dưới chân núi đã hiện diện vài chú tiều, vài ngôi nhà. Nghệ thuật đảo ngữ  "lom khom-tiều vài chú" và "lác đác-chợ mấy nhà" đã nhấn mạnh sự hiện diện của sự sống trong khung cảnh hoang sơ, vắng lặng. Nhà thơ sử dụng từ láy "lom khom" để miêu tả dáng vẻ của người tiều phu trở về nhà sau một ngày làm việc, để nhấn mạnh sự tồn tại của con người. Không chỉ vậy, bà còn mang đến cho người đọc hình dung về sự thưa thớt, trống trải của không gian sống bằng từ láy "lác đác". Bà Huyện THanh Quan đã sử dụng từ "vài" , "mấy" để nhấn mạnh sự nhỏ bé của con người và sự thưa thớt, vắng lặng của cảnh vật trong không gian vắng lặng như tờ. Từ những hình ảnh hoang sơ, trống trải ấy, tác giả đã khắc họa một bức tranh cảnh vật hoang vắng dù đã có sự hiện diện của con người. Như vậy, chúng ta có thể thấy rằng, Đèo Ngang dù có rộng lớn, mênh mông đến mấy vẫn còn lưu lại sự hoang vắng, gợi cảm giác man mác buồn dù có sự sống của con người.

     Trước vẻ đẹp thanh sơ, hùng vĩ của Đèo Ngang, nhà thơ Bà Huyện Thanh Quan đã có những suy nghĩ tâm tư của bà khi ngắm nhìn Đèo Ngang. 

                 "Nhớ nước đau lòng con quốc quốc

                 Thương nhà mỏi miệng cái gia gia."

    Hai câu thơ thực đã cho thấy nghệ thuật sử dụng từ ngữ tài tình, điêu luyện của nữ thi sĩ tài ba Bà Huyện Thanh Quan. Chữ "quốc" là "nước" , đồng âm với "cuốc" - chỉ một loài chim, "gia gia" là từ có âm thanh mô phỏng tiếng kêu của con chim đa đa. Với nghệ thuật chơi chữ tài tình, độc đáo, hai câu thơ diễn tả sự tiếc nuối cũng như nỗi nhớ quê hương tha thiết của nhà thơ. Âm thanh của hai loài chim văng vẳng bên tai liệu có phải nỗi lòng của nhà thơ tại thời điểm ấy? Nỗi nhớ quê của bà được khẳng định qua cách bà sử dụng nghệ thuật đảo ngữ đưa hai từ "nhớ nước", "thương nhà" lên trước hai câu thơ. Vậy, ta có thể khẳng định rằng, tình yêu quê hương của Bà Huyện Thanh Quan đã được thể hiện sâu sắc qua hai câu thơ, âm thanh của hai loài chim.

   Hai câu thơ cuối cùng kết lại toàn bộ bài thơ với mạch cảm xúc lên đến tột cùng:

            "Dừng chân đứng lại: trời, non, nước

            Một mảnh tình riêng ta với ta."

   Nhà thơ đứng trước vẻ đẹp hùng vĩ của Đèo Ngang, xung quanh bà chỉ có "trời" , "non" , "nước" , chỉ có thiên nhiên hoang sơ mà rộng lớn. Không gian rộng lớn nhưng chỉ có một "mảnh tình riêng" - chỉ một "mảnh tình riêng ta với ta". "Ta" thường dùng để đại diện cái chung của một tập thể, cộng đồng. Nhưng trong câu thơ này, nhà thơ dùng "ta" để chỉ cái cá nhân, cái riêng của mình. Cụm từ "ta với ta" khiến cho nỗi cô đơn, trống vắng trong lòng nhà thơ thêm sâu đậm khi đứng một mình trước không gian mênh mông, ngắm nhìn vẻ đẹp của thiên nhiên đất trời. Qua bài thơ, người đọc cảm nhận được vẻ đẹp hùng vĩ, yên bình mà vắng lặng của Đèo Ngang cũng như nỗi lòng, sự cô đơn của nữ thi nhân.

   Bức tranh thiên nhiên nơi Đèo Ngang đã được nữ thi sĩ gieo vào thơ ca với những nghệ thuật đặc sắc. Bà đx sử dụng linh hoạt các yếu tố đặc trưng của thể thơ thất ngôn bát cú Đường luật. Luật trắc chặt chẽ qu câu thơ đầu tiên, thể hiện qua từ "tới" . Các câu thơ trong bài được ngắt theo nhịp 4/3 nhằm nhấn mạnh vẻ đẹp của Đèo Ngang vào buổi chiều tà. Luật niêm chặt chẽ qua câu thơ thứ nhất với câu thơ cuối "tới-mảnh" , câu thơ thứ hai với câu thơ thứ ba "cây-khom" , câu thơ thứ tư với câu thơ thứ năm "đác-nước" và câu thơ thứ sáu với câu thơ thứ bảy "nhà-chân". Bà Huyện Thanh Quan đã sử dụng phép đối ở hai câu thực (3 và 4) và hai câu luận (5 và 6). Các câu thơ được gieo vần "a" (vần bằng" trong câu thơ thứ nhất, thứ hai, thứ tư, thứ sáu, thứ tám. Ngôn ngữ thơ trau chuốt, giàu tính tạo hình và giá trị biểu cảm. Nghệ thuật đảo ngữ, cách chơi chữ tài tình của nhà thơ qua việc miêu tả con người, động vật trước thiên nhiên đã khẳng định sự nhỏ bé của cảnh vật trước không gian rộng lớn. Bút pháp nghệ thuật tả cảnh ngụ tình của nhà thơ đã đem đến một bức tranh thiên nhiên sống động. Qua những nghệ thuật được Bà Huyện Thanh Quan sử dụng điêu luyện, người đọc cảm nhận được vẻ đẹp yên ả, sâu lắng của bức tranh cũng như nỗi lòng của tác giả.

     Bài thơ "Qua Đèo Ngang" là một bài thơ mang trong mình một giá trị nghệ thuật sâu sắc. Bài thơ không chỉ dừng lại ở việc ca ngợi thiên nhiên nơi Đèo Ngang mà còn là lời tâm sự, nỗi lòng của Bà Huyện Thanh Quan.