So sánh cảm hứng chiều thu trong "Chiều thu" của tế hanh và " Chiều thu" của Anh Thơ

Đã bao lần tôi băn khoăn tự hỏi: Điều gì khiến mỗi tác phẩm mang hình hài một chiếc lá, thả mình theo dòng chảy miên viễn của thời gian? Một cốt truyện li kì hấp dẫn? Một vần thơ sâu thẳm tự tâm hồn? Văn học bật ra từ những cơn mê tỉnh của người nghệ sĩ, từ cõi lòng tinh tế đến nhạy cảm mong manh, để rồi nhìn thấu nỗi đau thực tại, để rồi một đời trăn trở, một đời băn khoăn. Văn học vốn dĩ nặng nợ thế gian, cũng như nỗi niềm muôn đời của người nghệ sĩ đối với văn chương, để rồi từ đó anh cất lên những vấn thơ, những câu chữ say đắm lòng người. Đến với thế giới nghệ thuật của Tế Hanh qua bài thơ " Chiều thu" và qua trang thơ " Chiều thu" của Anh Thơ ta sẽ được đắm mình trong thế giới nghệ thuật thấm đẫm suy tư mang hơi thở mùa thu quê hương.

Bước vào sắc thu qua hai tác phẩm, ta cảm nhận được chớm thu nhẹ nhàng, sâu lắng đi sâu vào vi mạch thơ . Thế nhưng, ở mỗi tác phẩm, hai nhà thơ lại mang đến sắc thu riêng biệt khơi gợi cảnh thu thật trữ tình, để từ đó làm nổi bật lên từng màu sắc nghệ thuật riêng.

Đến với bài thơ " Cảnh thu" của Tế Hanh, tác giả đã miêu tả một cảnh sắc thiên nhiên yên bình, tĩnh lặng của một buổi chiều thu, với những hình ảnh giản dị nhưng lại đầy cảm xúc. Bài thơ trích trong tập " Khúc ca mới" (1966) đã đưa bạn đọc ngược dòng thời gian đến với không gian thật trữ tình, sâu lắng.

"Trời xanh một màu xanh mênh mông

Chiều thu lúa gặt phẳng phiu đồng

Phương tây ánh nắng vừa chia biệt

Đã thấy trăng chào sáng phía đông".

Bài thơ mở đầu với hình ảnh trời xanh một màu xanh mênh mông, gợi lên một không gian rộng lớn, bao la, và sự yên tĩnh, bình lặng của đất trời vào mùa thu. Tác giả đã sử dụng từ "mênh mông" để nhấn mạnh vẻ đẹp vô tận của bầu trời trong mùa thu, gợi lên sự tự do, thoáng đãng, như mời gọi con người chìm đắm trong không gian ấy. Ngòi bút nhà thơ đi sâu vào cảnh vật, hình ảnh cánh đồng sau mùa gặt, với những thửa ruộng phẳng phiu, lúa đã gặt xong, gợi lên sự trù phú của mùa thu, kết thúc một chu kỳ mùa màng và mở ra một không gian thanh bình, tĩnh lặng. Sự yên bình của cánh đồng không chỉ là hình ảnh vật lý mà còn gợi lên một cảm giác thư thái, nhẹ nhàng trong tâm hồn.  Mùa thu trong bài thơ không chỉ là mùa của sự chuyển giao thời tiết mà còn là mùa của sự trưởng thành và suy ngẫm. Cái "mênh mông" của bầu trời và sự "phẳng phiu" của cánh đồng lúa gặt mang đến một cảm giác thanh thản, tĩnh lặng trong lòng người đọc. Đặc biệt hình ảnh, "Phương tây ánh nắng vừa chia biệt"Mặt trời dần khuất bóng ở phía tây, ánh sáng còn lại là một sắc vàng nhạt đang dần tan biến, khoảnh khắc giao thoa giữa ngày và đêm, dần đưa cảnh vật chìm vào màn đêm, vài vạt nắng còn vương lại mang chút điều gì lưu luyến của cuối ngày như lòng người đang níu lấy chút vấn vương của chiều thu. Đặc điểm của thiên nhiên vào thu, khi tiết trời dần chuyển se lanh, cũng là lúc thời gian chìm vào tối nhanh hơn, từ đằng xa Đã thấy trăng chào sáng phía đông. Dù mặt trời đã khuất sau chân trời, nhưng trăng lại bắt đầu xuất hiện ở phương đông, báo hiệu sự chuyển giao giữa ngày và đêm, giữa ánh sáng và bóng tối.Cảnh vật qua con mắt của tác giả chuyển nhịp thật nhẹ nhàng, sâu lắng thật thanh bình .

Tế Hanh không đi sâu vào phân tích tâm trạng của con người mà tập trung miêu tả bức tranh thiên nhiên cảnh vật. Thế nhưng bạn đọc phần nào cảm nhận được tâm trạng trữ tình sâu lắng trong lòng nhà thơ. Mùa thu, với vẻ đẹp trầm lắng, thanh thoát, có thể khiến con người ta tìm về với những suy tư nội tâm, cảm nhận được vẻ đẹp của sự tĩnh lặng và thời gian trôi qua. Đồng thời, đó cũng là một nhắc nhở về sự tiếp nối của cuộc sống và chu kỳ tự nhiên mà mỗi người đều phải trải qua.

" Chiều thu" của Tế Hanh được kết tinh không chỉ qua nội dung mà còn đậm đà nét nghệ thuật độc đáo. Mặc dù bài thơ không dùng quá nhiều yếu tố âm thanh, nhưng qua sự thay đổi từ ánh sáng đến tối, từ ánh nắng đến ánh trăng, âm hưởng của bài thơ vẫn nhẹ nhàng, êm ái. Nhịp điệu của bài thơ như là một giai điệu trôi chảy, phù hợp với không khí của mùa thu, tạo cảm giác tĩnh lặng, suy tư. Ngôn ngữ mộc mạc, giản dị, hình ảnh sinh động đã khiến bạn đọc xao xuyến bức tranh chiều thu qua lăng kính của thi sĩ Tế Hanh.

Trở lại với trang thơ của Anh Thơ,thi sĩ khắc họa vẻ đẹp bình dị và sâu lắng của cảnh chiều thu ở làng quê, qua đó thể hiện sự chuyển giao mùa, cũng như những tâm trạng, nỗi niềm của con người trước sự vận động của thiên nhiên. Bài thơ trích trong tập "Bức tranh quê"(1941).Những khoảnh khắc cuộc sống giản dị của con người đã phần nào thể hiện chiều sâu cho bức tranh chiều thu của nhà thơ. 

Mây sầm lại trên ao đầy khói lướt
Bụi chuối vàng run đón gió bay qua.
Tiếng dế kêu rì rào bên rãnh nước
Nhịp chuông chiều văng vẳng mái chùa xa.

" Thơ là thơ đồng thời là họa là nhạc, là chạm khắc theo một cách riêng". Bài thơ mở đầu bằng những hình ảnh thiên nhiên rất đỗi quen thuộc trong không gian làng quê vào mùa thu được cảm nhận qua lăng kính thi sĩ.  Tác giả cảm nhận "Mây sầm lại trên ao đầy khói lướt" gợi lên cảm giác u ám, tĩnh lặng, như báo hiệu một cơn mưa sắp đến. Mây không chỉ mang tính chất mô tả mà còn tạo ra không khí ảm đạm, suy tư, như lòng người trước sự chuyển giao của tiết trời. Tiếp đó là hình ảnh"Bụi chuối vàng run đón gió bay qua", vừa tạo ra một cảm giác của sự thay đổi và biến động trong thiên nhiên, vừa khơi gợi sự mộc mạc, thân quen của cảnh vật. Gió là yếu tố làm cho lá chuối run lên, thể hiện sự chuyển mùa và sự mỏng manh của cảnh vật. Màu vàng của lá chuối cũng gợi lên vẻ buồn của mùa thu, gợi sự lặng lẽ, suy tư trong lòng người. Không chỉ cảm nhận qua hình ảnh, Anh Thơ còn đi sâu vào phân tích âm thanh cảnh vật: "Tiếng dế kêu rì rào bên rãnh nước", "Trong khi ấy hai bên đồng ễnh ộp / Vang trời chiều đưa những tiếng kêu mưa". Đặc trưng của chiều quê là âm thanh của những loài động vật bắt đầu kêu. Tiếng kêu của ễnh ộp và tiếng dế rì rào trong chiều thu mang lại cảm giác vừa tĩnh lặng, vừa sôi động, giống như những chuyển động nhỏ trong thiên nhiên mà con người không thể bỏ qua.  Hòa cùng âm thanh rộn ràng là sự nhẹ nhàng thanh tịnh của "Nhịp chuông chiều văng vẳng mái chùa xa": Tiếng chuông chiều ngân vang từ mái chùa là hình ảnh gợi cảm giác của sự an yên, tĩnh lặng. Thiên nhiên chiều thu thật nhẹ nhàng, trữ tình, cảnh vật vì thế chìm vào chiều thu thật thơ mộng

Nếu như " Chiều thu" của Tế Hanh chủ yếu miêu tả cảnh vật thì Anh Thơ lựa chọn đi sâu phân tích con người và cảm xúc khiến chiều sâu bài thơ trở nên sâu lắng hơn. Con người trong bài thơ của Anh Thơ xuất hiện nhiều hơn và gắn bó sâu sắc với thiên nhiên:

"Ngoài ngõ lội, ông già lần bước gậy
Thăm đồng về lo lắng nước không vơi.
Trong bếp ướt mẹ cu ngồi sàng sẩy
Mắt băn khoăn thỉnh thoảng ngước trông trời.

Trên đê gió, mục đồng từng gã một
Dắt dây trâu lơ đãng bước, quên đùa".

 Hình ảnh người ông già lặng lẽ, bước từng bước chậm chạp, gợi lên sự vất vả và lo âu. Cụ già thăm đồng về lo lắng về mực nước, phản ánh sự quan tâm, trách nhiệm đối với cuộc sống, với mùa màng. Mùa thu đến cũng là lúc cây lúa đang thời vụ trổ bông, người nông dân luôn mong ngóng vào thời tiết, mong mỏi về một mùa vụ bội thu. Bên cạnh đó là dáng mẹ tần tảo, đang cần mầm trong căn bếp nhỏ mà lòng " băn khoan thỉnh thoảng ngước trông trời" hy vọng có mưa để cho mùa màng phát triển. Dường như, thiên nhiên vào thu khiến lòng người thẩn thơ, thời gian như chậm lại :Hình ảnh mục đồng chăn trâu gợi lên một không gian rất yên bình, mộc mạc của làng quê. Anh Thơ đã khắc họa bức tranh mùa thu làng quê thật tuyệt, Mùa thu trong bài thơ không chỉ là mùa của sự chuyển giao giữa ngày và đêm, mà còn là mùa của sự lo âu, mong đợi, và lắng đọng trong tâm hồn con người. 

" Thơ hay hay cả hồn lẫn xác hay là hay cả bài". " Chiều thu" của anh Thơ được khắc họa qua những hình ảnh sinh động, hấp dẫn. Ngôn từ giản dị, mộc mạc nhưng chứa đựng tình cảm sâu lắng. Tác giả sử dụng các biện pháp tu từ: nhân hóa, đối lập giúp bài thơ tăng cảm xúc trữ tình.

Có thể nói, hai tác phẩm đã chạm đến tâm hồn bạn đọc, nếu Thông điệp mà Tế Hanh muốn truyền tải là sự bình yên, thanh thản trong cuộc sống và sự hòa hợp giữa con người với thiên nhiên. Mùa thu trong bài thơ của ông mang một sắc thái lặng lẽ, đầy cảm xúc, và cũng gợi nhắc về sự chuyển giao nhẹ nhàng của thời gian, của những chu kỳ vũ trụ.Bài thơ của Anh Thơ mang thông điệp về sự lo toan và suy tư của con người trước sự chuyển mùa và những ảnh hưởng của thiên nhiên lên cuộc sống. Bài thơ gợi lên tình cảm gia đình, sự chăm sóc và quan tâm đối với những người thân yêu trong gia đình. Dù vậy, nó cũng phản ánh sự mỏng manh, dễ thay đổi của cuộc sống, đặc biệt là trong nông nghiệp, khi thiên nhiên có thể thay đổi bất cứ lúc nào. Tất cả đều thể hiện tình cảm sâu lắng của thi sĩ dành cho quê hương mình. Tình cảm ấy không bao giờ phai mờ mà sẽ luôn nồng đượm cùng tác phẩm.

Cảm ơn Tế Hanh và Anh Thơ đã mang đến cho người đọc những trang thơ trữ tình về chiều thu, hai bài thơ vì thế sẽ sống mãi với thời gian, sống mãi trong trái tim bạn đọc ...