Trong kho tàng văn học hiện thực phê phán của Việt Nam, không ít tác phẩm đã khắc họa sâu sắc cuộc sống nghèo khổ và bất công của những tầng lớp lao động, phản ánh nỗi thống khổ của con người trong xã hội cũ. Hai tác phẩm “Am Cu Lý Xe” của Thanh Tịnh và “Người ngựa, ngựa người” của Nguyễn Công Hoan là những ví dụ điển hình cho sự khai thác số phận con người trong hoàn cảnh éo le, giúp người đọc thấu hiểu hơn về cuộc sống nghèo khó và những bất công xã hội. Dù viết về cùng một đối tượng là những người lao động nghèo, nhưng mỗi tác phẩm lại có cách tiếp cận và thể hiện khác nhau, một bên nhẹ nhàng, trữ tình, một bên sắc sảo, châm biếm. Việc so sánh và đánh giá hai đoạn trích này sẽ giúp ta nhận ra những giá trị nghệ thuật và nhân văn sâu sắc mà mỗi tác giả gửi gắm.

    Thanh Tịnh là một trong những cây bút nổi bật của văn học Việt Nam, với phong cách viết nhẹ nhàng, tinh tế và đậm chất trữ tình. Ông được biết đến qua nhiều tác phẩm phản ánh đời sống xã hội và tâm trạng con người trong thời kỳ trước Cách mạng Tháng Tám. Đoạn trích "Am cu ly xe" là một trong những tác phẩm tiêu biểu của ông, thể hiện sâu sắc số phận của những người lao động nghèo khổ, đặc biệt là những phu xe trong xã hội cũ. Qua ngòi bút của Thanh Tịnh, người đọc cảm nhận được nỗi vất vả, bế tắc của những con người làm nghề phu xe, đồng thời cũng thấy được sự tinh tế trong việc miêu tả cảm xúc, suy tư của nhân vật chính. Tác phẩm không chỉ phản ánh hiện thực khắc nghiệt mà còn chứa đựng những cảm xúc sâu sắc về cuộc sống và con người.

     Còn với Nguyễn Công Hoan là một nhà văn hiện thực nổi tiếng của Việt Nam, đặc biệt với những tác phẩm phản ánh sự bất công xã hội và cuộc sống cơ cực của tầng lớp nghèo khổ. Ông sử dụng lối viết sắc sảo, mỉa mai để chỉ trích những hủ tục, thói đạo đức giả trong xã hội thời bấy giờ. "Người ngựa, ngựa người" là một trong những tác phẩm tiêu biểu của Nguyễn Công Hoan, kể về cuộc sống của những người lao động nghèo, đặc biệt là phu xe, qua đó phản ánh mối quan hệ giữa con người với con ngựa trong công việc. Tác phẩm không chỉ phê phán sự tàn nhẫn, vô cảm của xã hội đối với người lao động mà còn làm nổi bật sự bất công, mâu thuẫn giai cấp. Bằng giọng văn châm biếm sắc sảo, tác giả đã khắc họa một bức tranh hiện thực đầy đau xót, nhưng cũng vô cùng sâu sắc về con người và xã hội cũ.

      Cả hai đoạn trích “Am Cu Lý Xe” của Thanh Tịnh và “Người ngựa, ngựa người” của Nguyễn Công Hoan đều là những tác phẩm phản ánh số phận cơ cực của những con người trong xã hội cũ. Tuy nhiên, mỗi tác phẩm lại có một cách khai thác và thể hiện khác nhau, để lại những ấn tượng sâu sắc trong lòng người đọc về cuộc sống nghèo khổ, bế tắc của tầng lớp lao động.

“Am Cu Lý Xe” của Thanh Tịnh xoay quanh cuộc sống nghèo khổ của người phu xe, phải vật lộn mưu sinh để nuôi sống gia đình. Thanh Tịnh đã tái hiện hình ảnh người lao động bị vắt kiệt sức lực bởi cuộc sống mưu sinh khắc nghiệt, thông qua lối viết giàu cảm xúc, nhẹ nhàng nhưng đầy chua xót. Tác phẩm không chỉ miêu tả hoàn cảnh mà còn khơi dậy lòng trắc ẩn và sự đồng cảm của người đọc đối với những con người nghèo khó. Lối viết của Thanh Tịnh giàu chất trữ tình, thiên về miêu tả tâm trạng và những diễn biến cảm xúc nội tâm của nhân vật, tạo nên một nỗi buồn man mác, ám ảnh.

        Trong khi đó, “Người ngựa, ngựa người” của Nguyễn Công Hoan lại sử dụng phong cách hiện thực phê phán, sắc sảo và đầy châm biếm để khắc họa sự cùng cực của người kéo xe trong xã hội cũ. Qua hình ảnh người phu xe và khách đi xe, Nguyễn Công Hoan không chỉ phơi bày cuộc sống cực nhọc mà còn lên án mạnh mẽ sự bất công, phân biệt giai cấp và thái độ thờ ơ, vô cảm của tầng lớp thượng lưu đối với người lao động. Lối kể chuyện của Nguyễn Công Hoan hài hước mà thâm thúy, đẩy hoàn cảnh của nhân vật đến mức kịch tính, qua đó làm nổi bật sự đau khổ và bất công trong xã hội.

        Dù có sự khác biệt về phong cách nghệ thuật, cả hai đoạn trích đều gặp nhau ở nội dung phản ánh hiện thực xã hội và bộc lộ nỗi xót xa trước số phận con người. “Am Cu Lý Xe” thiên về chiều sâu cảm xúc và sự trầm lặng trong cách thể hiện, còn “Người ngựa, ngựa người” lại sắc sảo, trực diện với sự mỉa mai thâm thúy. Cả hai tác phẩm đều khơi gợi lòng nhân ái, sự đồng cảm và tinh thần đấu tranh chống lại bất công trong xã hội, qua đó giúp người đọc ý thức hơn về giá trị của sự công bằng và nhân văn trong cuộc sống.

       Tóm lại, “Am Cu Lý Xe” và “Người ngựa, ngựa người” là hai tác phẩm xuất sắc, mỗi tác phẩm mang một dấu ấn riêng về nghệ thuật và tư tưởng. Một bên là sự nhẹ nhàng, thấm thía; bên kia là sắc sảo, châm biếm, nhưng cả hai đều hội tụ ở tình yêu thương con người và khát vọng về một xã hội công bằng hơn. Những giá trị ấy làm cho hai đoạn trích không chỉ có ý nghĩa thời đại mà còn mang tính nhân văn sâu sắc, để lại dấu ấn mạnh mẽ trong lòng người đọc.