Truyện Ông nội và ông ngoại của Xuân Quỳnh khắc họa sâu sắc mối quan hệ tình cảm gia đình thông qua nhân vật Minh và cách nhìn nhận của cậu bé về ông nội và ông ngoại. Nếu tình cảm với ông nội là sự gần gũi, thân thuộc và gắn bó qua những kỷ niệm tuổi thơ, thì tình cảm với ông ngoại lại là sự biến chuyển từ xa lạ, ngỡ ngàng đến thấu hiểu và yêu thương sâu sắc. Qua đó, câu chuyện phản ánh sự đa dạng trong cảm xúc của một đứa trẻ, đồng thời thể hiện giá trị nhân văn về tình thân trong gia đình.Trước hết, khi nhắc đến ông ngoại, Minh có cảm giác xa lạ và không mấy gần gũi. Với Minh, ông ngoại là người “ở xa tít tắp,” một hình ảnh mơ hồ mà cậu chưa từng gặp gỡ hay có kỷ niệm nào gắn bó. Ngay từ đầu truyện, Minh đã so sánh: “Ông ngoại hẳn không thể yêu Minh bằng ông nội được.” Sự xa cách về địa lý và thiếu vắng những kỷ niệm chung khiến Minh không cảm nhận được tình yêu thương của ông ngoại. Cậu thậm chí thắc mắc: “Tại sao Minh và ông ngoại không hề quen biết nhau lại có thể nhớ và thương yêu nhau được?” Câu hỏi này không chỉ là sự ngây thơ của một đứa trẻ mà còn phản ánh nhận thức hạn chế của Minh về ý nghĩa sâu sắc của tình thân.Tuy nhiên, chuyến đi thăm ông ngoại đã trở thành một bước ngoặt quan trọng, giúp Minh dần thay đổi cách nhìn nhận của mình. Ban đầu, Minh vẫn giữ khoảng cách với ông ngoại. Cậu cảm thấy lạc lõng trong căn nhà nhỏ hẹp ở Sài Gòn, nơi ông ngoại sống một mình. Những món quà của ông, như chiếc xe Jeep đồ chơi đã cũ hay chiếc bút máy bạc màu, không thể so sánh được với những món quà hấp dẫn và mới mẻ mà ông nội thường mang về. Thậm chí, Minh còn có suy nghĩ trách móc: “Sao ông bảo yêu con mà lại cho con một cái xe cũ như thế nhỉ?” Điều này cho thấy, tình cảm của Minh lúc ấy vẫn bị chi phối bởi sự so sánh và chưa thực sự thấu hiểu những khó khăn mà ông ngoại đã trải qua.Nhưng rồi, những hành động và câu chuyện của ông ngoại dần khiến Minh thay đổi. Ông chăm sóc Minh từng chút một, từ việc lấy nước, dẫn Minh đi chơi, đến việc giới thiệu cậu với bạn bè như một niềm tự hào. Dù nghèo khó, ông luôn dành những gì tốt đẹp nhất cho cháu mình, như cách ông tặng Minh chiếc xe Jeep mà ông đã giữ từ rất lâu, hay chiếc bút máy mà ông coi là vật quý giá nhất. Khi biết được hoàn cảnh của ông – sống cô đơn, nghèo khó và bán đồ đạc để mưu sinh – Minh mới thực sự cảm nhận được tình yêu thương mà ông dành cho cậu. Sự thấu hiểu này làm nảy sinh trong Minh một tình thương mới mẻ, sâu sắc và đầy trân trọng dành cho ông ngoại.Khoảnh khắc chia tay tại bến xe là cao trào của sự biến đổi trong tình cảm của Minh. Hình ảnh ông ngoại giơ cao chiếc ô đen giữa cơn mưa, đứng lặng lẽ nhìn theo chiếc xe đang rời đi, đã in sâu vào tâm trí cậu. Đây không chỉ là hình ảnh của sự chia xa mà còn là biểu tượng cho tình yêu thương và sự hy sinh lặng lẽ của ông ngoại. Lúc này, Minh cảm thấy nghẹn ngào và muốn khóc, thương ông ngoại “quá đi mất.” Cậu bắt đầu ý thức được trách nhiệm của mình: “Bao giờ con lớn con cũng nuôi ông ngoại.” Câu nói ngây thơ nhưng đầy chân thành ấy đã chứng minh rằng tình cảm của Minh dành cho ông ngoại đã chuyển từ sự xa lạ, nghi ngại sang sự yêu thương và mong muốn được bù đắp.Tình cảm của Minh dành cho ông ngoại trong truyện không chỉ đơn thuần là tình yêu thương mà còn là một hành trình của sự nhận thức. Ban đầu là sự so sánh, ngờ vực, nhưng nhờ chuyến đi và những trải nghiệm trực tiếp, Minh đã học cách thấu hiểu và đồng cảm với ông ngoại. Qua câu chuyện, Xuân Quỳnh không chỉ làm nổi bật vẻ đẹp của tình thân mà còn gửi gắm một thông điệp sâu sắc: tình yêu trong gia đình không chỉ đến từ sự gần gũi, mà còn từ sự thấu hiểu và trân trọng những hy sinh thầm lặng của thế hệ đi trước.