Puskin đã từng nói rằng: "Linh hồn là ấn tượng của một tác phẩm. Cây cỏ sống được là nhờ ánh sáng, chim muông sống được là nhờ tiếng ca và một tác phẩm sống được là nhờ tiếng lòng của người cầm bút". Và đến với tác phẩm "Hai chữ nước nhà" của tác giả Trần Tuấn Khải, người đọc sẽ thấy được, sẽ nghe được tiếng lòng của ông.

           Trần Tuấn Khải $-$ là một người yêu nước tha thiết, ông thường mượn đề tài lịch sử hoặc những biểu tượng bóng gió để bộc lộ tình yêu nước qua văn chương. Các tác phẩm của ông thường thể hiện sâu sắc nỗi đau mất nước, nỗi căm giận bọn cướp nước và bè lũ tay sai nhằm khích lệ tinh thần yêu nước của đồng bào và bày tỏ khát vọng được tự do. Ông có cho mình một khối tác phẩm đồ sộ với những bài thơ nổi tiếng như: Duyên nợ phú sinh $I, II$; Với sơn hà $I, II$;... Trong số những tập thơ ấy, không thể không nhắc đến bài thơ "Hai chữ nước nhà". Bài thơ được trích trong tập thơ "Bút quan hoài $I (1924)$ (đây là bài thơ mở đầu lấy bối cảnh nhà Minh xâm lược nước ta). 

          Còn nhớ, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã từng nói: "Không có gì quý hơn độc lập, tự do". Qủa đúng vậy, để có được độc lập, tự do; ông cha ta ngày trước đã không ngần ngại, dấn thân mình vào bể khổ. Và trong ba khổ thơ đầu của bài thơ, tác giả đã gợi nhắc đến những công ơn, những chiến công lừng lẫy của các bậc cha ông ngày trước. Với cách xưng hô "con$-$ tổ tông" cũng là lời khuyên răn của người cha với bậc hậu sinh sau này cần phải có ý thức uống nước nhớ nguồn, cần phải tự hào và có trách nhiệm $-$ như những bậc tiền bối khi xưa. Ông cha ta đã vì nước mà gian lao và những gian lao ấy vẫn như giọt máu đỏ không hề phai nhòa trong lịch sử ("Ngọn cờ độc lập máu đào còn đây"). Chính vì vậy, mục tiêu cũng như trách nhiệm, xứ mệnh của hậu bối sau này là phải giữ cho "bờ cõi phân mao", không được để cho kẻ thù xâm chiếm đất nước ta lần nữa. Ở khổ thơ thứ hai, tác giả đã gợi nhắc về hình ảnh của Trưng nữ Vương $-$ người phụ nữ đầu tiên có vai trò lớn cũng là người cầm lái con thuyền chống giặc ngoại xâm. Mặc dù là phận nữ nhân "liễu bồ" (mảnh mai) nhưng lại có sức mạnh vô cùng to lớn. Bà vừa vì đại nghĩa (vì nước vì dân) vừa vì tình riêng (trả thù cho chồng) mà đứng lên gồng mình đánh giặc. Chiến công của bà vẫn được lưu danh sử sách. Không chỉ thế, Trần Tuấn Khải cũng lấy minh chứng về một vị anh hùng nữa, đó là Hưng Đạo Đại vương. Vào thời khắc sinh tử của dân tộc ("khi quốc biến"), Hưng Đạo Vương đã vì "giống nòi" mà bao lần quyết chiến. Và trận đánh tại sông Bạch Đằng phá quân Nguyên là một chiến công hiển hách, là biểu tượng của trí và dũng của nhân dân Đại Việt ta ngày ấy. Đến câu thơ cuối của khổ thơ thứ ba, tác giả sử dụng biện pháp nghệ thuật nhân hóa "gươm reo chính khí" để nhấn mạnh khí phách của dân tộc ta còn âm vang mãi cho tới ngàn đời sau.

              Nếu ba khổ thơ đầu tác giả đã gợi nhắc đến công lao và quá khứ huy hoàng của cha ông ta ngày trước thì đến với khổ thơ thứ tư là lời nhắc nhở của người cha với con cũng như thế hệ mai sau về trách nhiệm bảo vệ, gìn giữ đất nước:

"Coi lịch sử gương kia còn tỏ

Mở dư đồ đất nọ chưa tan

Giang san này vẫn giang san

Mà nay sẽ nghé tan đàn vì ai?"

Câu thơ đầu là câu mệnh lệnh nhẹ rằng nhìn vào những tấm gương hãy còn sáng tỏ, bản đồ vẫn còn đó. Bản đồ còn tức non sông vẫn còn. Với biện pháp điệp từ "giang san" đã khẳng định bản thể bền vững của đất nước. Chính vì vậy, bổn phận của thế hệ mai sau là phải bảo vệ, phải giữ gìn "giang san" mà ông cha ta đã dày công xây dựng và bảo vệ. Câu hỏi tu từ ở câu thơ cuối là lời gợi nhắc, lời thức tỉnh đánh thức lương tâm đương thời. Qua đó, tác giả muốn gửi gắm thông điệp: hãy nối tiếp cha ông, hãy xây dựng, bảo vệ, giữ gìn đất nước, giang sơn này.

             Đến với khổ thơ cuối là lời thề của thế hệ con cháu:

"Con nay cũng một người trong nước

Phải nhắc câu Gia, Quốc đôi đường

Làm trai hồ thỉ bốn phương           

Sao cho khỏi thẹn với gương Lạc Hồng"

Câu thơ là sự tự xác định của tác giả rằng chúng ta đều là người trong cùng một nước. Vì vậy, cần phải hài hòa giữa gia đình và Tổ quốc. Tuy hài hòa nhưng trách nhiệm với Tổ quốc lúc nào cũng lớn hơn bởi lẽ Tổ quốc còn thì gia đình mới còn, Tổ quốc mất thì gia đình cũng mất. Hai câu thơ cuối là lời nhắn gửi mạnh mẽ rằng: là nam nhân phải có lý tưởng tung hoành, làm nên nghiệp lớn nhưng vẫn cần phải sống sao cho không thẹn với cội nguồn. Câu thơ vừa là lời gợi nhắc vừa là lời thúc giục con cháu phải hành động, phải làm ngay chứ đừng để tới khi quốc biến mới hành động.

             Bài thơ với giọng điệu vừa khuyên răn vừa hịch tướng hào hùng cùng thủ pháp nhân hóa, đối sánh giữa quá khứ và hiện tại, câu hỏi tu từ đã cho thấy được tư tưởng hào hùng cũng như trách nhiệm của con cháu ngày nay về việc giữ gìn độc lập Tổ quốc. Bài thơ xứng đáng là một bài thơ bất hủ và chắc chắn bài thơ sẽ tồn tại mãi trong lòng người đọc.

@LP