Trong trường kỳ kháng chiến bảo vệ đất nước và dân tộc, dường như có rất nhiều sự hy sinh đã đổ xuống. Có những sự hy sinh về thể xác và máu thịt nhưng cũng có nhưng hy sinh về mặt cảm xúc, tinh thần mà chẳng bút mực nào có thể tả xiết thành lời. Và bài thơ "Mẹ" của Bằng Việt là một khúc ca đầy xúc động về tình mẫu tử thiêng liêng, sâu sắc trong giai đoạn trường kỳ chiến đấu đó. Đoạn trích trên thể hiện nỗi nhớ thương da diết của người con khi hồi tưởng về hình ảnh người mẹ tảo tần, giàu đức hy sinh trong những năm tháng gian khổ của cả dân tộc. 

Ngay từ những câu thơ đầu tiên, bối cảnh bài thơ được mở ra trong không gian mưa dầm, gợi lên một nỗi buồn man mác:

"Con bị thương, nằm lại một mùa mưa

Nhớ dáng mẹ ân cần mà lặng lẽ

Nhà yên ắng, tiếng chân đi rất nhẹ,

Gió từng hồi trên mái lá ùa qua."

Người con đi chiến đấu nơi xa, bị thương phải nằm lại, và chính trong khoảnh khắc ấy, nỗi nhớ mẹ trào dâng mãnh liệt. Mưa rơi dầm dề càng làm cho không gian thêm vắng lặng, đơn côi. Trong nỗi nhớ, hình bóng mẹ dần hiện lên qua từng dáng điệu ân cần nhưng lặng lẽ. Căn nhà yên ắng, bước chân mẹ "đi rất nhẹ" như sợ làm con thức giấc, như sợ khuấy động giấc ngủ của đứa con thân yêu. Câu thơ "Gió từng hồi trên mái lá ùa qua" không chỉ miêu tả âm thanh của gió mà còn gợi lên sự lạnh lẽo, cô đơn của người con khi nằm lại một mình. Tất cả đều gợi lên một sự yêu thương, một nỗi lo toan lặng thầm mà mẹ dành cho con.

Tiếp nối dòng hồi tưởng, khung cảnh ngôi nhà thân thương với những cảnh vật dần hiện ra trong ký ức:

"Nhớ vườn cây che bóng kín sau nhà

Trái chín rụng suốt mùa thu lộp độp

Những dãy bưởi sai, những hàng khế ngọt,

Nhãn đầu mùa, chim đến bói lao xao..."

Những hình ảnh quen thuộc của khu vườn như "bưởi sai", "khế ngọt", "nhãn đầu mùa" không chỉ đơn thuần là cảnh vật mà còn gợi lên không gian ấm áp của tuổi thơ, nơi từng in dấu những kỷ niệm ngọt ngào bên mẹ. Đặc biệt, tiếng "trái chín rụng lộp độp" không chỉ là âm thanh tự nhiên mà còn mang tính gợi tả, gợi lên sự tuần hoàn của thời gian, của những mùa trái chín, cũng như sự gắn bó bền chặt của người con với quê nhà.

Không chỉ nhớ đến không gian quê nhà, nỗi nhớ thương mẹ còn được khắc họa một cách bình dị và thân thương qua những món ăn quen thuộc:

"Con xót lòng, mẹ hái trái bưởi đào

Con nhạt miệng, có canh tôm nấu khế

Khoai nướng, ngô bung, ngọt lòng đến thế

Mỗi ban mai tỏa khói ấm trong nhà."

Những món ăn mẹ nấu không phải cao lương mỹ vị mà chỉ là những món dân dã như canh tôm nấu khế, khoai nướng, ngô bung, nhưng chính sự giản dị ấy lại càng làm nổi bật tấm lòng yêu thương của mẹ. Khi con "xót lòng", mẹ hái bưởi đào cho con, khi con "nhạt miệng", mẹ lại nấu canh tôm để bữa ăn thêm phần ngon miệng. Từng món ăn đều chứa đựng sự quan tâm, lo lắng của mẹ, khiến con cảm nhận được vị ngọt không chỉ từ thức ăn mà còn từ tình thương vô bờ của mẹ. Câu thơ "Mỗi ban mai tỏa khói ấm trong nhà" không chỉ gợi lên hình ảnh bữa cơm ấm áp mà còn mang ý nghĩa biểu tượng về tình cảm gia đình thiêng liêng, nơi mẹ là người giữ lửa, giữ gìn hạnh phúc gia đình.

Đoạn thơ cuối dâng trào cảm xúc khi nhấn mạnh tình cảm mẹ con trong bối cảnh chiến tranh:

"Ba con đầu đi chiến đấu nơi xa

Tình máu mủ mẹ dồn con hết cả,

Con nói mớ những núi rừng xa lạ

Tỉnh ra rồi, có mẹ, hóa thành quê!"

Chiến tranh đã lấy đi biết bao sự sum vầy của gia đình, cha và các anh đều ra trận, chỉ còn mẹ ở nhà với đứa con nhỏ bé. Câu thơ "Tình máu mủ mẹ dồn con hết cả" diễn tả sâu sắc sự bao bọc, chở che mà mẹ dành trọn cho đứa con út. Chính tình thương ấy đã trở thành nguồn sức mạnh, giúp con vượt qua những khó khăn, gian khổ của chiến tranh. Đặc biệt, câu thơ "Tỉnh ra rồi, có mẹ, hóa thành quê!" chính là điểm nhấn sâu sắc nhất của toàn bộ đoạn trích. Người con, sau những cơn mơ nói mớ về "núi rừng xa lạ", khi tỉnh dậy và nhìn thấy mẹ, bỗng chợt nhận ra rằng, mẹ chính là quê hương, là nơi để trở về, là nguồn yêu thương vững chắc nhất. Quê hương không chỉ là một địa danh, một vùng đất, mà quan trọng hơn, đó là nơi có tình thân, có mẹ che chở, bảo bọc. Câu thơ giản dị mà chứa đựng một triết lý sâu xa về tình mẫu tử và tình quê hương.

Như vậy, đoạn trích trong bài thơ "Mẹ" của Bằng Việt đã khắc họa thành công hình ảnh người mẹ Việt Nam tảo tần, giàu lòng yêu thương, hy sinh vì con. Qua những kỷ niệm và dòng hồi tưởng của người con, hình ảnh mẹ không chỉ là một người chăm sóc mà còn là biểu tượng thiêng liêng của sự hy sinh, che chở. Bài thơ đã chạm đến trái tim người đọc, khơi gợi tình cảm yêu thương và trân trọng đối với những người mẹ trong cuộc đời mỗi chúng ta. Qua đó, ta càng thêm thấm thía giá trị của tình mẫu tử, của mái ấm gia đình - nơi hậu phương vững chắc cho những người lính chiến đấu trên chiến trường để bảo vệ cả giải non sông.