Văn học nghệ thuật có vị trí quan trọng trong đời sống tinh thần của con người. Mỗi tác phẩm văn học đều có một sinh mệnh riêng, một đời sống riêng. Tác phẩm đến từ đâu và hướng tới nơi nào, tất cả đều do người nghệ sĩ và bạn đọc quyết định. Bàn về điều này, nhà thơ Tố Hữu từng khẳng định: “Cuộc đời là nơi xuất phát cũng là nơi đi tới của văn học".

         “Cuộc đời là nơi xuất phát của văn học”: Nội dung của các tác phẩm phản ánh được hiện thực, khám phá những vấn đề của cuộc sống. “Cuộc đời cũng là nơi đi tới của văn học”: Văn học tác động trở lại cuộc đời, làm thay đổi nhận thức và tình cảm của con người để cuộc sống chung tốt đẹp hơn. Nhà thơ Tố Hữu khẳng định: Văn học vị nhân sinh – vì cuộc đời mà văn học được sinh ra và cũng vì cuộc đời, vì con người mà văn học tiếp tục sứ mệnh xây dựng những thành lũy vững chắc cho tâm hồn con người. Trong đó, vai trò của người nghệ sĩ khá quan trọng. Cuộc đời đúng là nơi xuất phát của văn học. Nhà thơ, nhà phê bình văn học Nguyễn Đình Thi cũng đồng quan điểm với nhà thơ Tố Hữu  khi cho rằng: “Tác phẩm nghệ thuật nào cũng mượn vật liệu ở thực tại”. Người sáng tác chiêm nghiệm cuộc sống, lựa chọn đề tài từ hiện thực góp nên trang viết của mình. Họ phản ánh đời sống bằng cái tâm của người nghệ sĩ chân chín không tô hồng hay bôi đen hiện thực đó. Tuy nhiên, người sáng tác không bê nguyên thực tại vào trang viết của mình, qua lăng kính nghệ sĩ, hiện thực trở nên lung linh sinh động hơn và có ý nghĩa hơn. Văn học là nơi in bóng của thời đại, nhà văn là thư kí trung thành của thời đại. Tác phẩm văn học, nghệ thuật, tự thân nó không thể xa rời hiện thực đời sống. Nhưng phản ánh hiện thực như thế nào, thì không phải là câu hỏi dễ trả lời. Không đơn giản chỉ là sự tả chân một cách cơ học, chưa nói rằng, tả chân đôi lúc cũng chưa hẳn là thấu đáo; và thực tiễn văn học, nghệ thuật cho thấy, thành tựu văn học, nghệ thuật phụ thuộc vào tài năng, quan niệm thẩm mỹ và sự thăng hoa cảm xúc của người nghệ sĩ. Mỗi nhà văn cũng là một thư kí trung thành của thời đại bới nếu không có hiện thực cuộc sống, mỗi nhà văn cũng không thể tự tưởng tượng ra những điều mới mẻ để viết. Kể cả chương viễn tưởng cũng là chiết xuất từ hiện thực những chất liệu cần thiết để hình thành nên. Không có tác phẩm nào mà không phản ánh hiện thực, cũng không có nhà văn nào có thể bước ra khỏi cuộc sống để viết.

Trong tác phẩm "Lão Hạc", Nam Cao đã hướng ngòi bút tới sự đồng cảm, thương xót cho số phận của người nông dân trước cách mạng tháng 8. Văn học không xa lạ mà hướng về con người, trở thành cội nguồn sáng tác và chính tác phẩm quay lại đời sống, trở thành tác phẩm khơi dậy tình yêu thương mãnh liệt trong lòng người đọc. Tác phẩm đã trở thành một bức gương hiện thực sâu sắc tái hiện những khung cảnh, số phận cùng cực cùng khổ của người dân sống trong xã hội cũ. Điển hình là hai hình tượng: người nông dân và người tri thức nghèo. Truyện phản ánh một xã hội thực dân nửa phong kiến với những bóc lột áp bực không chỉ kìm hãm sự phát triển của đất nước mà bào mòn những nhân tài, những số phận đáng lẽ sẽ trở nên tươi đẹp hơn rất nhiều. Người nông dân liêm khiết, tốt tính đã vì cái đói cái nghèo mà lâm vào bước đường cùng chọn cái chết dằn vặt đau đớn để minh chứng bản thân mình. Người tri thức cũng vì cái nghèo bủa vây mà không còn nhiều cơ hội để cống hiến mình cho đất nước vì còn phải bận lo cho những miếng sinh nhai hằng ngày. Nam Cao không chỉ là một nhà văn hiện thực sâu sắc mà còn là một nhà nhân đạo chủ nghĩa lớn. Trong "Sống mòn" ông cũng đã từng phải thốt lên rằng "Đau đớn thay những kiếp sống muốn khao khát lên cao nhưng lại bị áo cơm ghì sát đất"thì trong "Lão Hạc" chúng vẫn còn nguyên giá trị. Đó là lòng đồng cảm, tiếng thương sâu sắc dành cho những giai cấp nghèo khổ trong xã hội đương thời. Đó là thương cho một ông giáo có tri thức nhưng túng quẫn, bị vùi dập trong cái đói nghèo. Đó là thương cho một chàng trai cũng chỉ vì hủ tục phong kiến, gia cảnh đày đọa mà không có được tình yêu cho mình. Đó là thương, thương nhiều nhất cho một lão Hạc "mình hạc xương mai" hi sinh cả đời cho con cái, chắt chiu từng đồng mà rồi cũng vì không có tiền mà tìm đến cái chết đầy đau đớn. Sống trong một xã hội như thế, họ vẫn giữ được cho mình sự trong sạch, minh bạch, nhân ái chính là một niềm ca ngợi, tự hào của Nam Cao dành cho những con người ấy. Qua đó, tác giả còn lên án, tố cáo một xã hội bất công, tàn bạo đã đẩy con người đến bước đường cùng tận đầy đau khổ.

Truyện ngắn "Chiếc lá cuối cùng" cũng là câu chuyện sáng tác vì con người, vì cuộc sống như thế. "Chiếc lá cuối cùng" là "bức thông điệp màu xanh" tác giả gửi đến người đọc ca ngợi tình bạn thủy chung cao quý, nhắn nhủ mọi người hãy yêu thương con người, hãy biết hi sinh vì sự sống của con người. Xiu và Bơ-men là hai nhân vật bổ sung cho nhau nhằm làm nổi bật tình cảm cao đẹp trên. Hai họa sĩ nghèo này khác nhau về tuổi tác nhưng lại có chung một mối lo lắng: làm sao cứu sống được Giôn-xi khỏi bàn tay lạnh giá của thần chết. Xiu đã phải làm việc rất nhiều, không tiếc sức mình để kiếm tiền mua thuốc, mời bác sĩ, mua thức ăn... để chăm sóc bạn từng li từng tí, từ việc nấu cháo súp tới việc dỗ dành bạn ăn bằng được. Xiu đúng là một người bạn thủy chung, gian nan hoạn nạn bao giờ cũng có nhau. Nhưng chỉ như vậy cũng chưa thể cứu được Giôn-xi, cô bị viêm phổi nặng đồng thời lại trong tâm trạng tuyệt vọng, tin rằng mình không thể sống được khi chiếc lá cuối cùng của cái cây kia bên cửa sổ rụng xuống.
Chữa bệnh viêm phổi, y học có thể làm được, nhưng chữa tâm trạng tuyệt vọng, bác sĩ cũng bó tay. Bằng sự nhạy cảm của một người giàu lòng nhân ái, cụ Bơ-men đã nhận ra chiếc chìa khóa mở cánh cửa đưa Giôn-xi trở lại với cuộc sống. Bằng tài năng, cụ đã vẽ lên bức kiệt tác của mình - cũng chính là bức tranh cuối cùng - để mang lại cho Giôn-xi niềm tin yêu vào cuộc sống. Cả hai con người ấy, Xiu và Bơ-men tượng trưng cho lòng nhân đạo cao cả, cho tình yêu thương giữa những con người với nhau.

Nhưng thông qua bức vẽ cuối cùng gắn liền với sự hi sinh thầm lặng của Bơ-men. tác giả còn muốn nói tới một vấn đề nữa: mục đích của nghệ thuật, ý nghĩa cao quý của nghệ thuật. Suốt bốn mươi năm lao động, cụ Bơ-men luôn thất bại, chưa bao giờ ngọn bút của cụ chạm tới tà áo của làng nghệ thuật. Nhưng đến phút cuối cùng, khi không định làm nghệ thuật. Nhưng vì mục đích giành lại sự sống cho một người, cụ đã hoàn thành kiệt tác của mình trong một hoàn cảnh khác thường: đêm đông, gió lạnh, tuyết rơi, một mình với chiếc đèn bão trên một chiếc thang chênh vênh. Tác phẩm của cụ trở nên bất tử vì nó hiện hình trong sự sống của một con người và biết đâu, sự sống của một tài năng.

          Văn học không đơn thuần là phản ánh hiện thực mà là sự nghiền ngẫm về hiện thực. Văn học thoát ra từ hiện thực cuộc sống để sau đó trở lại phục vụ cuộc sống. Nhận định của nhà thơ Tố Hữu có ý nghĩa đề cao vai trò văn học trong sống con người đồng thời nhắc nhở người sáng tác và bạn đọc cần có sự đồng điệu để tác phẩm văn học tiếp thêm sức mạnh cho cuộc đời.