Giải

Nhắc đến đặc trưng thơ văn Hồ Chí Minh là nhắc đến sự hài hòa giữa chất thép và chất tình. Tiêu biểu cho phong cách ấy chính là tập thơ Nhật kí trong tù nói chung và bài thơ Ngắm trăng nói riêng.

Bài thơ Ngắm trăng được viết khi Bác Hồ bị chính quyền Tưởng Giới Thạch bắt giam tại Quảng Tây, Trung Quốc. Người bị chuyển lao liên tục, phải chịu mọi sự tra tấn và áp bức của chế độ nhà tù Quốc dân Đảng. Tác phẩm có thể thơ thất ngôn tứ tuyệt Đường luật. Hai câu thơ đầu nói về hoàn cảnh ngắm trăng của người tù:

Ngục trung vô tửu diệc vô hoa

Đối thử lương tiêu nại nhược hà

(Trong tù không rượu cũng không hoa

Trước cảnh đẹp đêm nay khó hững hờ)

Vọng nguyệt vốn là đề tài phổ biến trong thơ ca cổ. Tuy nhiên, ở đây, Người thưởng trăng trong ngục tù. Trăng, hoa, rượu là những thứ gắn liền với nhau. Thi nhân xưa coi ngắm trăng, uống rượu, xem hoa là thú vui tao nhã, thể hiện sự tĩnh tại của tâm hồn. Đối lập với lẽ thường, Bác đang ở nơi có điều kiện sinh hoạt thiếu thốn, cực khổ trăm bề. Hai chữ vô đặt trong cùng một câu thơ nhấn mạnh cái không của hoàn cảnh. Ánh sáng của trăng đẹp đẽ và nên thơ khiến lòng người xao xuyến, ngất ngây. Ba chữ nại nhược hà cho thấy tâm lí có phần bối rối và tiếc nuối khi không thể thưởng trăng trọn vẹn. Vượt qua rào cản khắc nghiệt của nhà tù, tâm hồn Người vẫn tự do, ung dung, sẵn sàng cảm nhận hơi thở tuyệt diệu của tự nhiên.

Nhân hướng song tiền khán minh nguyệt

Nguyệt tòng song khích khán thi gia

(Người ngắm trăng soi ngoài cửa sổ

Trăng nhòm khe cửa ngắm nhà thơ)

Ngắm trăng không chỉ là một bài thơ tả cảnh mà còn nói lên cái tình. Không chỉ có Bác yêu trăng mà chính trăng cũng chủ động giao cảm với người tù. Bên trên là Nhân, bên dưới là Nguyệt. Bên trên là minh nguyệt, bên dưới là thi gia. Ngay trong tứ thơ đã có sự hô ứng. Điều này kết hợp với các chữ song, khán được lặp lại đã cho thấy sự hòa hợp giữa thiên nhiên và con người. Vầng trăng trở nên sống động nhờ nghệ thuật nhân hóa đặc sắc. Có thể thấy, Bác và trăng đã trở thành đôi bạn tri âm, tri kỉ, không cất tiếng mà vẫn thấu hiểu lòng.

Bài thơ Ngắm trăng ngắn gọn, hàm súc mà vẫn dạt dào mạch nguồn tình cảm. Sự kết hợp nhuần nhị giữa cổ điển và hiện đại, chất thép và chất tình đã làm nên sức hấp dẫn cho tác phẩm. Qua bài thơ, ta thấy được tình yêu thiên nhiên, tinh thần lạc quan, phong thái dung dung, ý chí kiên cường như sắt thép của Bác.