Đọc văn bản sau: Tự trào (Nguyễn Khuyến) Cũng chẳng giàu mà cũng chẳng sang, Chẳng gầy chẳng béo, chỉ làng nhàng. Cờ đương dở cuộc không còn nước, Bạc chửa thâu canh đã chạy làng. Mở miệng nói ra gàn bát sách, Mềm môi chén mãi tít cung thang. Nghĩ mình lại ngán cho mình nhỉ, Mà cũng bia xanh, cũng bảng vàng. 1. Em hiểu cụm từ "không còn nước" và "đã chạy làng" như thế nào? 2. Các câu 3, 4, 5 ,6 giúp em hiểu được điều gì về hiện thực cuộc sống của nhà thơ? 3. Chỉ ra biện pháp tu từ và nêu tác dụng của biện pháp tu từ trong 2 câu đầu.

Câu 1:

Em hiểu cụm từ "không còn nước" và "đã chạy làng" như sau:

"Không còn nước": Đây là cách nói ẩn dụ mượn từ trò chơi cờ, chỉ trạng thái bế tắc, không còn đường đi, không còn giải pháp nào khả thi. Trong ngữ cảnh bài thơ, cụm từ này biểu đạt tâm trạng bất lực, chán nản trước cuộc đời hay hoàn cảnh của tác giả.

"Đã chạy làng": Nghĩa bóng chỉ sự bỏ cuộc, tránh né vì không còn khả năng tiếp tục, giống như người thua bạc bỏ trốn khi không thể trả nợ. Tác giả dùng cụm từ này để diễn tả tâm thế bất đắc chí, thoái lui khỏi những điều không như ý trong cuộc sống.

Câu 2: 

Các câu thơ:

"Mở miệng nói ra gàn bát sách,
Mềm môi chén mãi tít cung thang."

Những câu thơ này phản ánh hiện thực cuộc sống của Nguyễn Khuyến:

Tác giả tự nhận lời nói của mình mang tính lý thuyết, giáo điều ("gàn bát sách"), không phù hợp với thực tế. Điều này thể hiện nỗi buồn về việc tài năng không được trọng dụng. Đồng thời, ông cũng than thở về việc chìm đắm trong rượu chè để quên đi nỗi buồn, nhưng điều này cũng không giúp ông thoát khỏi sự bế tắc trong tâm hồn. Cuộc đời nhà thơ hiện lên qua hình ảnh bất lực, chẳng đạt được gì lớn lao, dù ông từng được ghi danh ("bia xanh, bảng vàng"). Qua đó, hiện thực cuộc sống của Nguyễn Khuyến được khắc họa bằng sự chán nản, bất lực và thoái lui trước thời cuộc.

Câu 3:

Hai câu đầu:
Cũng chẳng giàu mà cũng chẳng sang,
Chẳng gầy chẳng béo, chỉ làng nhàng.

Biện pháp tu từ đối lập: Sử dụng các cặp từ đối lập "giàu" – "sang," "gầy" – "béo" để nhấn mạnh sự trung bình, không nổi bật của tác giả.

Tác dụng:

- Biện pháp tu từ đối lập đã làm câu thơ trở nên sinh động, tăng sức hấp dẫn, lôi cuốn người đọc trước sự dí dỏm, độc đáo của cặp từ đối lập.

- Làm nổi bật sự tự nhận xét của tác giả về bản thân mình là người không giàu có, không nổi bật mà chỉ "làng nhàng" (trung bình, tầm thường). Điều này tạo nên giọng điệu hài hước, châm biếm chính mình, thể hiện nét đặc trưng của thơ tự trào.

- Tác giả qua giọng điệu giễu cợt đã ngầm bày tỏ nỗi buồn và sự bất mãn với cuộc sống, thời thế, dù bề ngoài ông tỏ ra bình thản.