Viết bài văn phân tích bài thơ thu điếu của Nguyễn Khuyến

Nguyễn Khuyến là người có cốt cách thành cao và giàu lòng yêu nước, ông một lòng không hợp tác với kẻ thù. Ông được mệnh danh là “ nhà thơ của dân tình, làng cảnh Việt Nam ”. Ông để lại cho hậu duệ nhiều tác phẩm thơ hay và đặc biệt là chùm bà bài thơ về mùa thu điển hình cho phòng cảnh thiên nhiên, làng quê Việt Nam. Trong đó nổi bật hơn cả là bài Thư Điếu.

     Nếu như ở bài Thư Vịnh cảnh thú được đón nhận cao xa rồi mới đến gần thì bài Thư Điếu lại được đón nhận ở một chiều kích khác: từ gần rồi tiến ra cao xa và từ cao xa trở về gần. Khung cảnh được mở ra với nhiều chiều hướng vô cùng sinh động.

         Ao thủ lạnh lẽo nước trong veo

         Một chiếc thuyền câu bé tẻo teo

      Không khí mùa thu được gợi nên từ sự dịu nhẹ, nguyên sơ nhất của cảnh vật với làn nước trong veo, không một gợn đục. Mùa hè đã đi qua, những cơn mưa lớn với dòng nước đỏ đục đã không còn, thấy vào đó là cái thành tĩnh, trong trẻo của làn nước, của cảnh vật. Trong không gian nhỏ hẹp ấy là hình ảnh của chiếc thuyền câu nhưng nó không hề lọt thỏm giữa không gian thiên nhiên mà lại rất hài hòa, cân xứng. Tác giả vẽ ra khung cảnh tưởng như đối lập áo thu - thuyền câu, nhưng kì thực chúng lại hòa quyện với nhau đến kì lạ. Bởi vật tác giả chọn là áo thu chứ không phải hồ thu - gợi cảm giác rộng lớn, choáng ngợp. Áo thu ấy khi có thuyền câu bên cạnh trở nên đậm chất khung cảnh làng quê Bắc Bộ Việt Nam. Hai câu thơ đầu gieo vần “eo” nhưng lại không hề gợi lên cảm giác eo hẹp, nhỏ bé, tù túng mà ngược lại gợi nên cái nhỏ nhắn, xinh xắn mà thành thoát của cảnh vật. Bức tranh thủ tiếp tục được Nguyễn Khuyến phác họa ở cặp câu thơ tiếp theo:

         Sóng biếc theo làn hơi gợn tí

         Lá vàng trước gió khẽ đưa vèo

     Những đường nét của khung cảnh cũng hết sức mảnh mai với sóng - hơi gợn tí, lá - khẽ đưa vèo, dường như mọi chuyển động đều vô cùng nhẹ nhàng, thành thoát. Vận dụng thủ pháp lấy động tả tĩnh Nguyễn Khuyến đã làm nổi bật sự tĩnh lặng tuyệt đối của không gian, của cảnh vật. Phải là không gian vô cùng yên tĩnh thì thi nhân mới có thể cảm nhận tiếng động thật khẽ, thật êm của cảnh vật, dù là sóng có gợn hay lá khẽ đưa vèo, bằng giác quan tình tế, nhạy cảm Nguyễn Khuyến đã nắm trọn từng khoảnh khắc của thiên nhiên. Sắc vàng nếu như ở những bài thơ khác chính là sắc màu chủ đạo, là điểm nhấn để gợi nhắc mùa thu thì trong câu thơ của Nguyễn Khuyến sắc vàng ấy cũng như bao sắc màu khác trong bức tranh: xanh của trời, trong veo của nước,...nó chỉ góp phần tạo nên đường nét hài hòa cho bức tranh, tuyệt nhiên không gợi cảm giác buồn bã của tâm trạng héo úa của cảnh vật. Không chỉ vậy, cái hồn dân dã, vẻ đẹp mùa thu của làng quê Bắc Bộ còn được gợi lên từ những thứ đơn giản nhất.

        Tầng mây lơ lửng trời xanh ngắt

         Ngõ trúc quanh co khách vắng teo

     Không gian được mở rộng ở chiều cao, tác giả hướng ánh mắt lên bầu trời đee cảm nhận được cái “ xanh ngắt ” của bầu trời và rất tự nhiên thu tầm nhìn về với “ ngõ trúc quanh co ”. Không gian mùa thu với cùng tĩnh lặng. Mọi chuyển động đều quá nhẹ nhàng, êm ái không đủ để gợi nên tiếng động của cá.

   Tựa gối buông cần lâu chẳng được

        Cá đâu đớp động dưới chân bèo

     Với nghệ thuật lấy động tả tĩnh, Nguyễn Khuyến đã cho thấy cái thành tĩnh tuyệt đối của làng quê Việt Nam trong cảnh thú thành bình, dịu nhẹ.

     Bài thơ có nhận đề là Thu Điếu nói về chuyện câu cá mà thực tại không phải vậy. Mượn chuyện câu cá để cảm nhận hết trời thu, cảnh thú vào cõi lòng mình. Hẳn Nguyễn Khuyến phải có tâm hồn thanh tĩnh đến tuyệt đối mới có thể cảm nhận đầy đủ vẻ đẹp của mùa thu: trong veo, cái hơi gợn tí của nước, độ rơi khẽ của lá. Đặc biệt sự tĩnh lặng trong tâm thi nhân được gợi nên một cách sâu sắc từ tiếng động duy nhất trong bài thơ là tiếng cá đớp dưới chân bèo. Sự tĩnh lặng trong cảnh vật gợi cho người đọc cảm nhận về sự cô đơn, uẩn khúc trong tâm hồn nhà thơ. Trong bài các gam màu lạnh xuất hiện nhiều: trong veo, xanh ngắt,...dường như cái lạnh của thu thấm vào trong tâm hồn nhà thơ hay chính tâm hồn cô đơn của tác giả lẫn tỏa sáng cảnh vật. Đặt trong bối cảnh đất nước đầy biến thiên lúc bấy giờ, có thể thấy bài thơ thể hiện tâm trạng đau buồn của Nguyễn Khuyến trước thế sự của đất nước.

     Bài thơ thể hiện tài năng sử dụng ngôn ngữ bậc thầy của Nguyễn Khuyến. Tiếng việt trong sáng, giản dị nhưng lại diễn tả được tất cả những gì tinh tế, đẹp đẽ nhất của cảnh vật, diễn tả được tâm trạng và tấm lòng của nhà thơ. Gieo vần “ eo ” - từ vận tài tình góp phần miêu tả không gian nhỏ hẹp và tâm trạng đầy uẩn khúc của tác giả. Nghệ thuật lấy động tả tĩnh lặng tuyệt đối của thiên nhiên.

     Bài thơ Thu Điếu với ngôn ngữ bậc thầy không chỉ cho người đọc thấy tài năng của Nguyễn Khuyến trong việc dùng từ. Mà đằng sau đó ta còn cảm nhận được một tâm hồn gắn bó thân thiết với thiên nhiên, đất nước, tấm lòng yêu nước thầm lặng nhưng không kém phần sâu nặng của Nguyễn Khuyến.