Phân tích đánh giá nội dung, nghệ thuật của bài thơ " Mẹ và quả" của Nguyễn Khoa Điềm

      Mẹ luôn là nguồn cảm hứng bất tận của các nhà thơ và Nguyễn Khoa Điềm cũng không ngoại lệ. Với “Mẹ và quả” ông đã gửi gắm biết bao cảm xúc về mẹ và làm giàu cho kho tàng văn học nghệ thuật. Đây là một bài thơ giản dị nhưng mang nhiều ý nghĩa nhân văn sâu sắc.

     Tác phẩm được sáng tác năm 1982, nằm trong tập Thơ Nguyễn Khoa Điềm, Tuyển tập 40 năm do tác giả chọn. Với thể thơ tự do,tác giả đã dãi bày tâm sự mình về người mẹ vĩ đại.

     Ngay khổ thơ đầu tiên, tác giả đã ngợi ca công lao biển trời của mẹ:

 Những mùa quả mẹ tôi hái được

Mẹ vẫn trông vào tay mẹ vun trồng

Những mùa quả lặn rồi lại mọc

Như mặt trời, khi như mặt trăng

“Qủa” ở đây là thành quả, là kết quả.Và thứ quả đó chính tác giả. Qủa khi này còn là hạt phấn trong bầu nhụy hay chính là hình hài nhỏ bé còn trong bụng mẹ. Bởi con khi ấy là kết tinh của một tình yêu đẹp và hạnh phúc. Con là thứ quả mà bất kì cha mẹ nào cũng khao khát có được. Dù chưa được gặp mặt nhưng mẹ đã rất yêu con, thương con “Mẹ vẫn trông vào tay mẹ vun trồng”. Mẹ cố gắng chăm sóc, luôn vui vẻ để con sinh ra được khỏe mạnh. Và tình mẫu tử được hình thành từ cuống bầu đó.Các hình tượng đối lập được tác giả sử dụng thật linh hoạt và tinh tế:lặn-mọc; mặt trời-mặt trăng để chỉ sự luân chuyển của trời đất, sự trôi đi của thời gian. Ngày ngày mẹ chăm sóc, yêu thương, vất vả nặng nhọc đớn đau, khó chịu vì con. Đó là quá trình mang thai chín tháng mười ngày để có được tình yêu nhỏ bé. Và khi con lớn lên rồi thì cũng mẹ cũng đều đặn ngày này qua ngày khác, tháng này qua tháng khác chăm sóc, nuôi con khôn lớn. Và tình yêu thương con thì vẫn chảy dài như dòng chảy thời gian cuộc đời mẹ.

     Thấu hiểu được sự truân chuyên, vất vả ấy và cảm nhận được tình mẹ vô tận, tác giả đã vô cùng biết ơn và xót xa trước những hi sinh biển trời của mẹ:

Lũ chúng tôi từ tay mẹ lớn lên

Còn những bí và bầu thì lớn xuống

Chúng mang dáng giọt mồ hôi mặn

Rỏ xuống lòng thầm lặng mẹ tôi

Với nghệ thuật tương phản đối lập: “lũ chúng tôi từ tay mẹ lớn lên” đối lập với hình ảnh “còn những bí và bầu thì lớn xuống” càng khẳng định công lao dưỡng dục của mẹ. Dưới tình yêu và bàn tay chăm sóc của mẹ thì những người con đã ngày càng khôn lớn, trưởng thành và những bí, bầu nhờ sự vun trồng của mẹ cũng đã nặng quả trĩu dàn. Hình ảnh so sánh, ví von đầy tài hoa “chúng mang dáng giọt mồ hôi mặn”. Hình tượng giọt mồ hôi là sự nhọc nhằn, kết tụ những hi sinh vất vả của mẹ để có con hôm nay. “Rỏ xuống lòng thầm lặng mẹ tôi” là dáng vẻ âm thầm trong những gian khổ chẳng lời kêu ca, oán than để vun xới trái ngọt hôm nay.

        Và chúng tôi, một thứ quả trên đời

       Bảy mươi tuổi mẹ đợi chờ được hái

      Tôi hoảng sợ ngày bàn tay mẹ mỏi

   Mình vẫn còn một thứ quả non xanh?

Giờ đây quả đã lớn, những đứa con cũng hiểu được công lao sinh thành nhọc nhằn của mẹ. “Bảy mươi tuổi mẹ đợi chờ được hái” mẹ chờ đợi được hái ở đây chính lầ sự trưởng thành và khôn lớn của con. Cả đời mẹ hi sinh nhưng cũng chỉ mong chờ có thế, chẳng nghĩ đến việc sau này mình được báo hiếu như thế nào, chỉ biết hết lòng vì con thôi.Hình ảnh hoán dụ “bàn tay mẹ mệt mỏi” chỉ sự già nua, ốm yếu của mẹ. Và đây cũng là nỗi sợ lớn nhất đời con. “   Mình vẫn còn một thứ quả non xanh?” được coi là câu thơ hay và ấn tượng nhất bài. Con sợ rằng mình chưa đủ trưởng thành để đối mặt với phong ba ngoài kia; sợ rằng không những lời thủ thỉ yêu thương của mẹ nữa. Mẹ à con dù có trưởng thành đến mấy cũng vẫn là con mẹ, chẳng thể sống thiếu tình của mẹ.

       Nguyễn Khoa Điềm quả là một người con có hiếu với mẹ.Qua bài thơ, ta càng thêm hiểu mẹ đã hi sinh cuộc đời,thanh xuân và tuổi trẻ-sự hi sinh không thể bù đắp lại. Nhưng đó là tình mẫu tử, tình yêu cho đi chẳng hề mong cầu nhận báo đáp. Nghe bài thơ, ta càng thêm yêu, thêm quý, thêm trân trọng mẹ biết bao. Vì vậy, hãy sống thật tử tế, trở thành một trái chín để mẹ có thể hưởng khi mẹ còn bên ta.