Nguyễn Đình Thi đã viết " Tác phẩm nghệ thuật là cái riêng biệt nhất của một người sáng tạo, không ai bắt trước được và đồng thời nó lại là cái chung nhất của mọi người, ai cũng tìm thấy mình trong đó" . Em hiểu ý kiến trên như nào , hãy làm sáng tỏ ý kiến trên qua 1 bài thơ

1. Giải thích ý kiến.

- Tác phẩm nghệ thuật là cái riêng biệt nhất của một người sáng tạo: tác phẩm nghệ thuật là sản phẩm của sự sáng tạo độc đáo, văn chương không bao giờ chấp nhận sự sao chép, bắt chước, lặp lại nguyên xi những kiểu mẫu đã có. Sự sáng tạo sẽ tạo nên cái mới (nội dung tư tưởng và hình thức biểu hiện) và khẳng định vị trí, sự đóng góp của nhà văn cho nền văn học.

- Tác phẩm nghệ thuật là cái chung nhất của mọi con người, ai cũng tìm thấy mình trong đó: tác phẩm nghệ thuật phải đề cập và giải quyết những vấn đề mang ý nghĩa nhân sinh sâu sắc, mang tầm phổ quát để người đọc khi đến với nó có thể cảm nhận, sẻ chia, đồng cảm trở thành tiếng lòng chung của nhiều người.

=> Ý kiến đã nêu ra những tiêu chuẩn của tác phẩm nghệ thuật chân chính – là kết tinh sáng tạo của nghệ sĩ song đồng thời phải mang cái chung phổ quát ( mỗi người đều tìm thấy mình trong đó).

2. Chứng minh qua bài thơ “Khi con tu hú”.

2.1. Giới thiệu khái quát về nhà thơ Tố Hữu và bài thơ “Khi con tu hú”.

- Tố Hữu là nhà thơ có nhiều cống hiến cho cách mạng và thơ ca Việt Nam. Ở ông có sự thống nhất đẹp đẽ giữa cuộc đời cách mạng và cuộc đời thơ ca. Ông còn được xem là lá cờ đầu của thơ ca cách mạng với những vần thơ làm rung động trái tim của nhiều thế hệ người đọc.

- Bài thơ “Khi con tu hú” được sáng tác tháng 7 năm 1939 tại nhà lao Thừa Phủ (Huế), khi tác giả bị bắt giam vào đây chưa lâu. Người thanh niên say mê lý tưởng cách mạng, yêu đời bị giam cầm trong lao tù cảm thấy ngột ngạt vì mất tự do, náo nức hướng ra cuộc sống bên ngoài, muốn thoát ra để trở về với cuộc sống tự do, với hoạt động cách mạng.

2.2. Chứng minh.

Luận điểm 1: Bài thơ “Khi con tu hú” thể hiện sự sáng tạo độc đáo của nhà thơ Tố Hữu về nội dung và hình thức nghệ thuật.

* Sự độc đáo về nội dung: Bài thơ thể hiện lòng yêu cuộc sống và niềm khát khao tự do cháy bỏng của người chiến sĩ cách mạng trong hoàn cảnh tù đày.

- Bài thơ thể hiện sâu sắc lòng yêu cuộc sống qua cảnh trời đất vào hè trong tâm tưởng người tù cách mạng (6 câu thơ đầu).

Khi con tu hú gọi bầy

Lúa chiêm đương chín, trái cây ngọt dần

Vườn râm dậy tiếng ve ngân

Bắp rây vàng hạt đầy sân nắng đào

Trời xanh càng rộng càng cao

Đôi con diều sáo lộn nhào từng không...

+Sáu câu thơ đầu thật ứng đối. Bắt đầu là âm thanh, kéo theo sau đó là hình ảnh và màu sắc mà tiếng chim tu hú có vai trò như là tác động đầu tiên để gọi về những hình sắc ấy. Tiếng chim tu hú gọi bầy, gọi cả bông lúa kết đọng mùa vàng, trái cây kết hương ửng chín. Trong bóng râm, dàn đồng ca tiếng ve thúc giục cả sân bắp đều hạt phơi mình trong nắng đào. Và trên trời xanh rộng, tiếng sáo như điệu ru cánh diều no gió. Một bức tranh thiên nhiên thật đẹp đã được vẽ ra như trong bức tranh của một họa sĩ tài hoa. Bức tranh ấy có chiều rộng của cánh đồng, vườn cây ; có chiều cao của trời xanh lộng gió. Nhưng bức tranh ấy còn là bức tranh được gợi lên nhờ cảm giác. Bức tranh có bề xa của tiếng tu hú vọng về từ cánh đồng, bề gần của tiếng ve ngân trong vườn cây trái ; bề nổi của sân phơi vàng bắp và bề sâu của chân trời ẩn hiện đôi con diều sáo.

+ Với cánh đồng lúa đương vào độ chín, cây trái đương vào độ kết mật lên hương, sân bắp óng vàng đều đặn như nắng rây, màu xanh đậm của lùm cây và màu xanh nhạt của da trời ,…nhà thơ đã chớp lấy những biểu tượng trội nhất để làm nên bức tranh mùa hè tiêu biểu của làng quê Việt Nam. Cộng thêm tiếng tu hú gọi bầy, tiếng ve kêu râm ran, tiếng sáo diều no gió…, bức tranh làng quê ấy được nâng lên cấp độ tiêu biểu cho hồn quê Việt Nam mỗi dịp hè về. Chắt chiu qua sương giá cuối đông, nhành mạ non được khí xuân ấm áp đã vươn thành cây lúa xanh mướt. Chắt chiu qua ẩm thấp đầu xuân, bông hoa đậu quả và tích nắng vàng thành mật ngọt. Thời tiết đã thu xếp cho những so le ấy cùng gặp trong ngày chín trái. Mùa hè đã thành tựu ở sự gặp gỡ ấy. Nắng nung và gió mát đã hòa quyện trong mầu trái chín, trong mật ngọt lành…

=> Hình ảnh mùa hè hiện lên trong tâm tưởng người chiến sĩ cách mạng đang bị giam cầm trong chốn lao tù là sự cảm nhận của một tâm hồn trẻ trung, tràn đầy lòng yêu cuộc sống...

- Bài thơ thể hiện niềm khát khao tự do cháy bỏng của người chiến sĩ cách mạng bị giam cầm trong chốn lao tù (4 câu thơ cuối).

“Ta nghe hè dậy bên lòng

          Mà chân muốn đạp tan phòng, hè ôi.

     Ngột làm sao, chết uất thôi

   Con chim tu hú ngoài trời cứ kêu!”.

+ Câu thơ thứ 7 như bản lề chia bài thơ thành hai nửa, hai thế giới của một tâm hồn chân thành, tha thiết yêu đời. Ta nghe hè dậy bên lòng …Hóa ra, cả thế giới âm thanh và sắc màu mùa hè trên kia đều được tác giả cảm nhận qua kênh nghe .Nghe được âm thanh thì hẳn nhiên rồi. Nhưng nghe được âm thanh để mà biết được sắc màu nữa thì tác giả đã phải huy động đến vai trò của tưởng tượng. Hai chữ bên lòng đã xác nhận cho sự xuất hiện của thế giới tưởng tượng trong bài thơ. Cuộc sống rộn rã đang vươn dậy mạnh mẽ là thế giới của ánh nắng hè gay gắt, của tiếng ve, của trời cao lộng hay là của tâm hồn nhà thơ đang khắc khoải trong ngục tù ? Có thể chăng, nghe ở đây phần nhiều là nghe tiếng lòng mình. Đó là khát khao được thấy thế giới sôi động ở bên ngoài, cũng là thế giới tự do ở bên lòng vậy.

+ Những dòng thơ cảm thán thể hiện sự dồn nén những cảm xúc mãnh liệt của một trái tim đau khổ, uất hận vì mất tự do. Nhà thơ nghe hè, cảm nhận hè chỉ qua tiếng chim tu hú gọi bầy. Hè đã đến, ba tháng trong ngục tối cũng đã trôi qua, lòng người thanh niên đầy nhiệt huyết càng trỗi dậy mạnh mẽ hơn tiếng gọi lên đường, tiếng gọi của tự do.

+ Câu thơ “Mà chân muốn đạp tan phòng, hè ôi” là sự bừng tỉnh của lý trí, là tâm trạng uất ức, ngột ngạt muốn đạp bỏ tất cả, tìm đến không gian tự do, tự tại thật sự của người chiến sĩ cách mạng trẻ tuổi đang bị giam cầm trong ngục tù tối tăm. Bằng cách ngắt nhịp mạnh kết hợp với những từ ngữ mạnh mẽ: “đạp tan”, “chết uất”, câu thơ đã tập trung cao độ tinh thần yêu đời, yêu người cháy bỏng.

+ Tiếng kêu của chim tu hú đến đây trở thành tiếng gọi của tự do.

“Ngột làm sao, chết uất thôi

Con chim tu hú ngoài trời cứ kêu!”

Hai câu kết đã thể hiện niềm khát khao tự do đến cháy bỏng, đến đỉnh điểm. Sự tương phản của cảnh trời tự do và nhà tù giam hãm đã thôi thúc thêm niềm uất hận, muốn phá tan nhà tù. Con chim cứ kêu nghĩa là tiếng gọi tự do không bao giờ thôi, nghĩa là ý chí vượt ngục luôn luôn thường trực. Bài thơ kết thúc với một sự nung nấu ý chí hành động, một tâm trạng nhức nhối, bồn chồn, một tâm sự không thể ngồi yên, khoanh tay. Điều thú vị là Tố Hữu đã kết thúc chuỗi ngày tù ngục của mình bằng hành động vượt ngục. Con chim cách mạng ấy đã cất cánh tung bay.Từ bài thơ “Từ ấy” đến bài thơ “Khi con tu hú”, ta thấy Tố Hữu làm thơ rất thành thực, thơ đốt lên tự đáy lòng, không chút màu mè, kiểu cách, tỉa tót. Thơ ông truyền cảm bằng thứ tình cảm chân thật của chính mình.

 (HS có thể mở rộng bằng một số câu thơ khác trích trong các bài thơ “Ngắm trăng”, “Đi đường” (Nhật kí trong tù – Hồ Chí Minh) để làm phong phú cho bài làm...).

* Sự độc đáo về nghệ thuật: Bài thơ “Khi con tu hú” với những đặc sắc nghệ thuật đã phần nào thể hiện được phong cách thơ của Tố Hữu.

- Nhan đề bài thơ: "Khi con tu hú" – trạng ngữ chỉ thời gian. Nhan đề bài thơ để nửa chừng, bỏ ngỏ gợi mở khiến cho người đọc tò mò muốn khám phá nội dung bài thơ.

+ "Khi con tu hú” là bài thơ đặc tả chân thực bước chuyển mình cùng vẻ đẹp sôi động của mùa hè và trong không gian tù túng, ngột ngạt của phòng giam người chiến sĩ cách mạng lắng nghe tiếng tu hú- âm thanh rạo rực của sự sống- hối thúc khát khao tự do, tình yêu cuộc sống cháy bỏng."

+ Tiếng chim tu hú có tác động mạnh tới nhà thơ vì đó là tín hiệu của mùa hè, là sự gọi mời của tự do, của trời cao lồng lộng vì thế tiếng chim tác động mạnh mẽ tới tình cảm, tâm tư của nhà thơ.

- Thể thơ lục bát uyển chuyển, mềm mại, linh hoạt đã thành công trong việc thể hiện cảm xúc người chiến sĩ.

- Hình ảnh thơ gần gũi, giản dị mà giàu sức gợi, chuyển đổi tinh tế, khi thì trong sáng, tươi vui, khi thì dằn vặt, u uất.

+ Bức tranh mùa hè trong nỗi nhớ của người thanh niên cộng sản ở lứa tuổi mười tám đôi mươi được tái hiện bởi những vần thơ đầy màu sắc, ánh sáng và âm thanh, bằng giọng điệu, ngôn từ sôi nổi, trẻ trung; trong sáng, tinh luyện. Ở đó, mỗi chữ được dùng như được chắt lọc qua hồn quê và hồn thơ đậm đà: “đương chín”, “ngọt dần”, “dậy tiếng ve ngân”, “đầy sân nắng đào”, “xanh, rộng, cao”…

+ Khi tái hiện tâm trạng uất hận sục sôi vì bị mất tự do của nhân vật trữ tình, tác giả sử dụng những từ ngữ gây ấn tượng mạnh để miêu tả (đạp tan phòng, chết uất), nhiều từ ngữ cảm thán (ôi, thôi, làm sao). Nhịp điệu câu thơ ngắt bất thường: nhịp 6/2 (Mà chân muốn đạp tan phòng / hè ôi), nhịp 3/3 (Ngột làm sao / chết uất thôi) thể hiện sự khao khát đến tột cùng cuộc sống tự do, muốn thoát khỏi căn phòng giam tù ngục của người tù.

- Đặc biệt, chi tiết nghệ thuật “tiếng chim tu hú” là một sáng tạo độc đáo, giàu ý nghĩa và sức gợi, tạo điểm nhấn cho bài thơ, góp phần thể hiện tâm trạng cảm xúc của tác giả và đem đến thành công cho bài thơ (Tâm trạng xuyên suốt cả bài thơ là sự khát khao tự do, tiếng tu hú chính là tiếng gọi tha thiết của tự do đối với người tù trẻ tuổi. Tiếng tu hú kêu ở đầu bài thơ đã gợi ra cho người tù sự sống tưng bừng của mùa hè, khao khát hòa nhập với mùa hè và cuộc sống bên ngoài, đến kết thức bài thơ tiếng chim ấy khiến cho người chiến sĩ đang bị giam cảm thấy đau khổ, bực bội vì mất tự do.)

- Giọng điệu thơ tự nhiên, dạt dào cảm xúc phù hợp để bộc lộ tâm trạng của nhân vật trữ tình.

- Nghệ thuật miêu tả và trí tưởng tượng của nhà thơ:

+ Cách tưởng tượng của nhà thơ cho thấy sức sống và sinh khí của mùa hè đang trỗi dậy mãnh liệt.

+ Không hề thấy bóng dáng của người tù bị giam cầm trong nhà lao mà chỉ thấy hình ảnh con người đứng giữa trời đất bao la, khoáng đạt tận hưởng không gian rộng lớn.

- Nghệ thuật kết hợp không gian:

+ Dưới ngòi bút và sự tưởng tượng của nhà thơ, bức tranh mùa hè có tiếng ve râm ran, có sân ngô phơi vàng, bầu trời xanh cao rộng và tiếng sáo diều vi vu.

+ Đó là một bức tranh có cảnh gần – xa, cảnh cao – thấp và tràn ngập màu sắc, âm thanh. Đó quả là những vần thơ đẹp, đầy mộng tưởng tình tứ.

Luận điểm 2: Bài thơ “Khi con tu hú” là tiếng lòng chung của mọi người, ai cũng tìm thấy mình trong đó.

- Trong bài thõ “Khi con tu hú”, ta thấy Tố Hữu làm thõ rất thành thực, thõ ðốt lên tự ðáy lòng, không chút màu mè, kiểu cách, tỉa tót. Thõ ông truyền cảm xúc ðến mọi ngýời bằng thứ tình cảm chân thật của chính mình. Bởi thế, tiếng lòng của nhà thõ ðã chạm ðến trái tim của mọi ngýời, nói lên ðýợc nỗi niềm tâm tý sâu kín của nhiều ngýời.

- Lòng yêu cuộc sống và niềm khát khao tự do cháy bỏng của người chiến sĩ cách mạng trong bài thơ cũng là tiếng lòng chung của dân tộc Việt Nam trước Cách mạng tháng Tám. Trong hoàn cảnh người dân bị áp bức, bóc lột, bị mất tự do, cuộc sống bị kìm kẹp, tiếng nói thiết tha yêu mến cuộc sống tự do, muốn thoát khỏi kiếp tù đầy của nhà thơ chính là tiếng nói, là khát vọng cháy bỏng của người dân bị mất nước lúc bấy giờ.

- Những vần thơ giàu xúc cảm, chứa đựng tâm tư, tình cảm của nhà thơ -một chàng trai trẻ tuổi mới giác ngộ lí tưởng cách mạng, sục sôi khát vọng chiến đấu đã thức tỉnh tuổi trẻ Việt Nam trong hoàn cảnh lúc bấy giờ: nâng cao ý thức, trách nhiệm đối với quê hương, đất nước.

 3. Đánh giá, mở rộng.

- Khẳng định ý kiến của Nguyễn Đình Thi là xác đáng. Bài thơ “Khi con tu hú” xứng đáng là một bài thơ chân chính, thể hiện được những sáng tạo độc đáo, riêng biệt của Tố Hữu về nội dung và nghệ thuật, mang đậm dấu ấn, phong cách sáng tác của nhà thơ. Đồng thời, bài thơ lại nói lên được tâm tư, tình cảm, khát vọng chính đáng của con người “là cái chung nhất của mọi con người, ai cũng tìm thấy mình trong đó.”Như nhà văn hóa Đặng Thai Mai cũng đã từng nhận nhận xét về thơ Tố Hữu: “Trong thơ Tố Hữu, nét nổi bật đáng quý là sự nhất trí. Nhất trí giữa đời sống và nghệ thuật. Nhất trí giữa tình cảm, tư tưởng và hành động. Nhất trí giữa con người với thời đại, với tập thể”.

... “Có gì đẹp trên đời hơn thế

Người yêu người sống để yêu nhau”

- Bài học cho người sáng tác và người tiếp nhận.

+ Để tác phẩm là cái riêng biệt, độc đáo, nhà văn cần nâng cao năng lực sáng tạo, mài sắc tư duy, có ý thức tìm tòi, khám phá. Nhưng để tác phẩm trở thành cái chung nhất của mọi người thì sự sáng tạo ấy không thể là sự cực đoan, lập dị, những tìm tòi khám phá không thể là cái dị biệt, xa lạ, khó hiểu.

+ Người đọc thơ cần trân trọng tấm lòng, tài năng của nghệ sĩ; cần nâng niu, yêu mến những bài thơ chân chính, hướng con người đến giá trị Chân - thiện - mĩ để tác phẩm ấy được sống mãi với thời gian…