Phân tích khổ thơ 1 Tây Tiến Nỗi nhớ Địa danh Con đường Thiên nhiên: thời tiết, nhiều thú dữ, tâm trạng Không khí ấm áp Nghị luận về một đoạn thơ,bài thơ

1. Qua nỗi nhớ Quang Dũng tái hiện lại thiên nhiên rừng núi Tây Bắc; những con đường hành quân; nhớ những người đồng đội cùng với kỉ niệm ấm áp tình quân dân. (Khổ 1)

a. 4 câu thơ đầu: Nhớ về những địa danh, những tên đất, tên làng

→ Tây Tiến là 1 mốc son chói lọi của đời thơ Quang Dũng viết về đề tải người lính. Bài thơ sáng tác tại Phù Lưu Chanh vào năm 1948, khi Quang Dũng đã chuyển sang đơn vị khác. Nhưng những ngày tháng Quang Dũng chiến đấu, sống ở đoàn quân Tây Tiến chưa lâu, với những kỷ niệm khó quên nên nỗi nhớ Tây Tiến da diết, cồn cào trong lỏng tác giả.

→ Cảm hứng chủ đạo trong suốt bài thơ là cảm hứng về nỗi nhớ. Tác giả nhớ về cuộc sống gian khổ, nhớ về kỷ niệm những đêm liên hoan, về cái âm u, hoang dã của rừng núi và in đậm nhất là nỗi nhớ của người linh Tây Tiến. Ra đi kháng chiến khi còn là thanh niên, học sinh Hà Nội, Quang Dũng trở thành người lính. Kỷ niệm làm người linh Tây Tiến đã xa mà lại rất gần, để ghi nhớ lại, tác giả phải bật lên.

- Câu thơ đầu tiên; "Sông Mã xa rồi Tây Tiền ơi!” +Câu thơ có 7 chữ thì có đến 4 từ là tên riêng (“Sông Mã” và “Tây Tiến”). “Sông Mã” là điểm khởi đầu, điểm về, điểm đến của nỗi nhớ này

+ Câu thơ như tiếng gọi chân thành, tha thiết xuất phát từ trái tim và tâm hồn người thi sĩ. Bằng cách sử dụng câu cảm thán mở đầu bài thơ, Quang Dũng đã gọi tên cảm hứng chủ đạo của bài thơ là nỗi nhớ cồn cào, da diết về núi rừng Tây Bắc, bằng thủ pháp nghệ thuật nhân hoá, câu thơ trở nên đẹp diệu kỳ. "Sông Mã" không đơn thuần là một con sông mà nó đã trở thành một hình ảnh hiện hữu, một chứng nhân lịch sử trong suốt cuộc đời người linh Tây Tiến với bao nỗi vui buồn, được mất.

+ “Tây Tiến” không chỉ để gọi tên một đơn vị bộ đội mà nó đã trở thành một người bạn “tri âm, tri kỉ” để nhà thơ giải bảy tâm sự.

- Câu thơ thứ 2: “Nhớ về rừng núi nhớ chơi

+ Câu thơ thứ 2 với điệp từ "nhớ" được lặp lại 2 lần đã diễn tả nỗi nhớ quay quắt, còn cảo đang xả vào tâm trí Quang Dũng. Tỉnh từ “chơi vơi" kết hợp với từ "nhớ" đã khắc sâu được tình cảm nhớ nhung da diết của nhà thơ và nỗi nhớ đó như một con thác lũ trản vào tâm trí nhà thơ đã đẩy ông vào trạng thái bổng bềnh, hư ảo. Hai câu đầu với cách dùng từ chọn lọc, gợi hình gợi cảm đã mở cửa cho nỗi nhớ trào dâng mãnh liệt trong tâm hồn nhà thơ.

+Câu thơ này láy vần “ơi" với chữ cuối cùng của câu thơ trước diễn tả nỗi nhớ vừa sâu lắng, mênh mang, chênh chao giữa hai bờ hư thực, nỗi nhớ không nổi hình, nổi khối, khi cụ thể, khi chìm khuất đi trong hư ảo, chơi vơi.

+ Trong ca dao chúng ta cũng đã bắt gặp nỗi nhớ “chơi vơi" như “Ra về nhớ bạn chơi vơi” hay “Tương tư nâng lòng lên chơi vơi".

- Hai câu thơ tiếp:

Sài Khao sương lấp đoàn quân mới Mường Lát hoa về trong đêm hơi.

+ Quang Dũng đã liệt kê hàng loạt các địa danh như: “Sài Khao”, “Mường Li t^ prime prime “Pha Luông"...Đó là địa bản hoạt động của binh đoàn Tây Tiến, những nơi họ đi qua và dùng chân trên bước đường hành quân gian khổ, mệt nhọc. Nói đến Tây Bắc, là nói đến vùng đất có địa hình hiểm trở, khí hậy khắc nghiệt. Có những đêm dài hành quân người lính Tây Tiến vất vả đi trong đêm dày đặc sương giăng, không nhìn rõ mặt nhau. “Đoàn quân mỏi" nhưng tinh thần không “mỏi". Bởi ý chí quyết tâm ra đi vì tổ quốc đã làm cho những tri thức Hà thành yêu nước trở nên kiên cường, bất khuất hơn. Quang Dũng đã rất tải tỉnh khi đưa hình ảnh “sương” vào đây để khắc hoạ hơn sự khắc nghiệt của núi rừng Tây Bắc trong những đêm dài lạnh lẽo. Cũng miêu tả về “sương”, Chế Lan Viên cũng đã viết trong “Tiếng hát con tàu":

Nhớ bản sương giăng, nhở đèo mây phủ Nơi nao qua lòng lại chẳng yêu thương

Khi ta ở chỉ là nơi đất ở

Khi ta đi đất đã hoả tâm hồn

Hay:

Đêm nay rừng hoang sương muối Đứng cạnh bên nhau chờ giặc tới Đầu súng trăng treo

(“Đồng chí - Chính Hữu)

+ Trong câu thơ của Quang Dũng hiện thực của cảnh vật thiên nhiên rừng núi khắc nghiệt đã được thi vị hóa bởi cảm hứng lãng mạn bằng cách dùng từ và nhịp câu thơ:

. Quang Dũng dùng từ “sương lấp” để miêu tả đoàn quân dãi dầu, mệt mỏi, thấp thoáng ẩn hiện trong sương nhưng không hề bị chìm lấp hẳn. "Hoa v hat e ^ prime prime nhẹ nhàng, tinh tế chữ không còn là hoa nở; đêm sương trở thành “đêm hơi" bồng bềnh; những ngọn đuối soi đường di chuyển dọc theo con đường chiến sĩ hành quân được nhìn thành những đóa “hoa” chập chờn, lung linh, huyền ảo... . Nhịp câu thơ 4/3 cùng với những thanh bằng nhẹ bỗng trong câu thơ càng làm đậm thêm sự hư ảo của màn sương rừng. Sự khắc nghiệt của thiên nhiên đã được cảm nhận một cách thi vị bởi những tâm hồn lãng mạn, hảo hoa.

b. 4 câu tiếp: Nhớ về những chặng đường hành quân gian khổ trên nền thiên nhiên TB hùng vĩ, dữ dội nhưng đồng thời cũng thơ mộng, huyền ảo: Đây là 4 câu thơ tuyệt bút của bài thơ.

→ Hình ảnh người linh trong kháng chiến chống Pháp đã được nhiều nhà thơ nói đến với tất cả những nét đẹp đẽ và đáng mến phục. Đọc “Tây Tiến” của Quang Dũng, ta lại bắt gặp hình ảnh người lính dũng cảm, oai hùng trong gian khổ vất vả và thêm vào đó là nét thơ mộng mơ rất bay bổng, lãng mạn làm cho ta nhớ mãi. Những gian khổ, nguy hiểm của người linh mà Quang Dũng ghi lại trong “Tây Tiến” rất thực, thực đến nghiệt ngã. Có lẽ chỉnh vị thế mà khi bải thơ ra đời đã phải chịu một số phận khá éo le. Nhưng rồi cuối cùng bài thơ cũng được người đọc tiếp nhận với những gì mà nó vốn có. Có lẽ chính nhờ cái hiện thực nghiệt ngã đó mà hình ảnh người lính càng đẹp hơn và thắng lợi của dân tộc càng được đưa lên tầm cao hơn, vĩ đại hơn.

* Hình ảnh thiên nhiên hùng vĩ, dữ dội nhưng đồng thời cũng thơ mộng, huyền ảo:

- Sử dụng các từ láy tượng hình: “khúc khuỷu, thăm thẳm, heo hút", đây là những từ láy toàn vẫn trắc nên diễn tả một cách đắc địa sự hiểm trở của núi rừng, những chặng đường hành quân mà người lính Tây Tiến phải đi qua thi hiểm nguy luôn rình rập. +"khúc khuỷu”: Đường đi hiểm trở, nhiều gấp khúc

+ “thăm thẳm": Tử chỉ độ sâu được dùng để chỉ độ cao, cao đến rợn người. Quang Dũng đã khéo léo sử dụng từ “thăm thăm” mà ko dùng từ “chót vót” bởi nói “chót vót” người ta còn có thể cảm nhận và thấy được bề sâu của nó nhưng “thăm thẳm" thì khó có ai có thể hình dung được nó sâu thế nào.

+"heo hút”: Câu thơ chỉ độ cao rất độc đảo vì nó là từ chỉ độ sâu như cái “sâu chót vót" trong câu thơ của Huy Cận. Ở đây núi cao tưởng chừng chạm mây nên nổi thành cổn heo hút.

Sử dụng phép đổi trong câu thơ: “Ngàn thước lên cao, ngàn thước xuống”, đổi “lên cao” với “thước xuống”, dấu phẩy đã bẻ gãy nhịp câu thơ một cách đột ngột và tạo thành 2 về đối lập nhau. Thế núi bây giờ cao và nguy hiểm đến khủng khiếp, dốc vút lên cao rồi đổ xuống ngay lập tức gần như thẳng đứng, nhìn lên thì cao vút còn nhìn xuống thì sâu thăm thăm. Một độ cao đến chóng mặt và nguy hiểm. - Thanh điệu (bằng trắc):

+"Dốc lên khúc khuỷu dốc thăm thẳm": Câu thơ 7 chữ thì có tới 5 thanh trắc, gợi nên cảm giác con đường hành quân của người lính Tây Tiến quanh co, gập ghềnh, trắc trở, hiểm nguy. Ta nghe như có tiếng thở mệt nhọc của người lính khi vượt qua đèo dốc, vực sâu:

+“Nhà ai Pha Luông mưa xa khơi": Câu thơ được gieo toàn vẫn bằng, gợi cảm giác mênh mang, bâng khuâng. Người lính Tây Tiến như phóng tầm mắt ra xa để cảm nhận trọn vẹn vẻ đẹp của núi rừng. Trong làn mưa giăng giăng của núi rừng Tây Bắc thì những ngôi nhà ẩn hiện trong làn mưa ấy cử bổng bềnh, bồng bềnh như là 1 biển mưa. Nhìn từ góc độ hội họa thì nó giống như 1 bức tranh thủy mặc có những cái tả sắc nét, cận cảnh nhưng cũng có những khoảng trống, khoảng lặng huyền ảo. Nếu như câu thơ đầu sử dụng toàn thanh trắc là những nét vẽ gần guốc, chắc khỏe thì câu cuối lại toàn thanh bằng là nét vẽ mềm mại, dịu mát cả bức tranh.

— Bài thơ “Tây Tiến” dưới ngòi bút của lãng mạn, trữ tình của Quang Dũng đã trở thành 1 kiệt tác của mọi thời đại. Cảm hứng chủ đạo xuyên suốt bài thơ đó là cảm hứng về nỗi nhỏ. Quang Dũng đã miêu tả nỗi nhớ đỏ bằng ngòi bút tải tinh giàu chất nhạc, chất hoạ và đậm chất thơ. Bài thơ là 1 khúc nhạc của tâm hồn của cuộc sống. Bởi thế, Xuân Diện thật chính xác khi cho rằng đọc bải thơ “Tây Tiến" như đang ngậm âm nhạc trong miệng. Bài thơ hay bởi lẽ nó được viết nên tử ngòi bút hảo hoa, lãng mạn và của 1 người lính Tây Tiến nên nó có 1 cái rất riêng và đẹp. Mang chất lính nên Quang Dũng mới có thể viết nên những vần thơ hay như thế.

* Người lính Tây Tiến toát lên vẻ đẹp hào hùng, lãng mạn: - Câu thơ “Heo hút cổn mây sủng ngọn trời":

+Quang Dũng đã viết “súng ngưn trời” chủ không phải là “súng chạm trời", nếu “chạm” hay “đụng” thì ý của câu thơ sẽ yếu hẳn đi. Đây là cách viết tự nhiên, đậm chất linh, một cách viết “bạo” vì từ “ngửi” bản thân nó thô rất ít dùng trong thơ, khi Quang Dũng dùng “ngửi” thì đã là nhân hóa, đã thành thơ.

+ Đây là cách viết gợi hình, gợi cảm: Khi người lính Tây Tiến hành quân qua các đỉnh núi cao, mũi súng như chạm đỉnh trời đó là hiện thực nhưng qua cách nói này tôn thêm vẻ đẹp khi phách của người lính. Đồng thời đây cũng là cách nói rất lính, giây phút đùa vui tếu táo, tinh nghịch của những đồng đội trẻ với nhau.

+ Cách viết này cũng thể hiện độ cao chóng mặt khi kết hợp với hình ảnh mây trời “heo hút”. Cách viết còn thể hiện niềm lạc quan, ý chi "Đèo cao thì mặc đèo cao Trèo lên đến đỉnh ta cao hơn đèo" của các chiến sĩ Tây Tiến.

- Đây là cách nói, cách nghĩ của những người lính trẻ lạc quan, yêu đời, hồn nhiên và trong sáng. Tầm vóc của họ thật lớn lao, họ mang hảo khi vinh quang của người dũng sĩ Binh Nguyên đời

nhà Trần (Hảo khi Đông A).

- Thời đại đã đem đến cho Quang Dũng không chỉ một liên tưởng lạ lùng, kỳ thú mà còn là hình tượng thơ hết sức kỳ vĩ. Khẩu súng cùng với người linh như đang đứng ở đỉnh cao của thời đại gợi ta nhớ tới hình ảnh người tráng sĩ vệ quốc cầm ngang ngọn giáo đứng giữa non sông trong câu thơ của Phạm Ngũ Lão: "Hoành sóc giang san cấp ki thu hay hình tượng người lính vệ quốc trong câu thơ của Tổ Hữu

Rất đẹp hình ảnh lúc nắng chiều

Bỏng dài trên đỉnh dốc cheo leo Núi không đề nổi vai vươn tới

Lá nguỵ trang reo với giỏ đèo ("Lên Tây Bắc")

Song ở câu thơ của Quang Dũng, người linh thật hồn nhiên và lãng mạn, vừa thật, vừa khái quát, vừa giàu ý nghĩa tượng trưng. c. 6 câu còn lại: Nhớ người đồng đội và kĩ niệm ẩm áp tình quân dân

→ Những cuộc hành quân đi qua và những cuộc hành quân mới lại tiếp nối trong cuộc đời người lính của Quang Dũng. Nhưng có lẽ cái mỏi mệt của những cuộc hành quân lần đầu sẽ không bao giờ đi qua cùng năm tháng. Người lính Tây Tiển trai trẻ, hào hoa thì khó khăn, gian khổ phải chăng để thử lòng, thử sức, thử độ bền gan của người họ mà thôi.

* Hai câu thơ:

Anh bạn dãi đầu không bước nữa

Gục lên súng mũ bỏ quên đời.

“Không bước nữa": Phải chăng gian khổ đã quá sức chịu đựng nên trên đường hành quân, nhiều người người lính Tây Tiến đã nằm lại mảnh đất nơi xa lạ mà không bao giờ tỉnh dậy.

“Gục lên sủng mũ": Đây là 1 hình ảnh rất đắt, “gục” là 1 động từ có tính tạo hình, biểu cảm. QD đã tránh dùng từ hi sinh (chết) nhưng vẫn giữ được thực tế trấn trai, nghiệt nghĩ của cuộc chiến tranh. Câu thơ làm ta chợt nhớ đến dáng đứng của anh giải phóng quân về sau:

Anh ngã xuống trong khi đang đứng bắn Mẫu anh phun theo lửa đạn cầu vồng.

Dáng đứng của anh giải phóng quân đi mãi vào lòng những người dân trong kháng chiến chống Mĩ thì dáng ngã gục xuống của anh lính cụ Hồ hẳn sẽ không phai mờ trong tâm hồn của Quang Dũng, của đoàn quân Tây Tiến và của những người tham gia kháng chiến. "Gục lên súng mừ" cũng là cách nói nhẹ và cũng là cách nói của những người thanh niên trí thức lúc bấy giờ. Người lính ra đi nhưng đồng đội anh lại tiếp bước.

“Bỏ quên đời". Người lính không chịu nỗi gian khổ đã hi sinh nhưng cũng tìm được cho mình một tư thế chết của người chiến sĩ. "Bỏ quên đời" chỉ là cách nói nhằm giảm nhẹ sự mất mát, tang thương khi người lính từ trần. Cái chết bây giờ trở nên không đáng kể, chỉ là chuyện nhỏ. Cách nói giảm này đã giảm phần thê lương mà tăng thêm cái tính chất cao cả, sự hi sinh thẩm lặng của những người lính Tây Tiến. “Bỏ quên đời". Đôi khi đó cũng là giấc ngủ tạm thời, vội vàng của người lính

trên chặng đường hành quân của mình cho đỡ mệt mọi, tiếp thêm năng lượng cho những chặng tiếp theo. Với người lính Tây Tiến thì cái chết đã có trong tiềm thức của họ từ lâu, họ sẵn sàng đối mặt nên cái chết với họ cũng “nhẹ tựa lông hồng”. * Hai câu thơ tiếp:

Chiều chiều oai linh thác gầm thét

Đêm đêm Mường Hịch cọp trêu người.

Quang Dũng đã chọn ra 2 mốc thời gian là "Chiều chiều" và “đêm đêm” đây là thời điểm mà chốn rừng núi bộc lộ rõ nhất sự rùng rợn, hiểm nguy. Những âm thanh ấy, “thác gầm thét”, “cọp trêu người”, luôn khẳng định cái bí mật, cái uy lực khủng khiếp ngàn đời của chốn rừng thiêng nước độc.

- Hình như có ai đó đã nói về cách sử dụng từ “Mưởng Hịch" của Quang Dũng. Địa danh xa xôi này đọc lên có cảm giác như tiếng chân cọp đi trong đêm. Rừng núi trở nên rờn rợn, nguyễn vẻ hoang sơ của nó. Ở nơi xa xôi con người lần đầu đặt chân, thiên nhiên là chủ thì khó khăn như tăng thêm bội phần.

- Nhưng nét lạc quan, vui vẻ của người lính vẫn chẳng thể mất dọc cuộc hành trình. Quang Dũng rất thành công khi sử dụng từ “trêu” trong câu thơ "Đêm đêm Mường Hịch cọp trêu người", vì trêu là trêu đùa nên thành ra cọp, thú dữ chỉ là trêu đùa để thử thạch sự dan dạ, bền gan của người lính Tây Tiến mà thôi.

* Hai câu thơ tiếp:

Nhớ ôi Tây Tiến cơm lên khỏi

Mai Châu mùa em thơm nếp xôi.

Lần thứ 2 trong bài thơ nhà thơ gọi tên đơn vị Tây Tiến của mình là “Nhớ ôi Tây Tiến", phải chăng nhớ quá những gian khổ, những kỉ niệm gắn bỏ với các đồng đội của mình nên Quang Dũng mới thốt lên như vậy. “Nhớ ôi!” từ cảm thán mang tình cảm dạt dão.

- Hình ảnh "cơm lên khỏi": Phải chăng sau chặng đường dài hành quân mỏi mệt, các chiến sĩ có dịp dừng chân lại ở một bản làng có tên gọi rất đỗi yêu thương-Mai Châu thì các thiếu nữ dân tộc trẻ trung, xinh xắn mang cơm nếp thơm đến cho người lính Tây Tiến."Mai Châu mùa em thơm nếp xôi": Là khung cảnh đậm đà tinh quân dân. Sau một thời gian dài hành quân vất vả giữa núi rừng phải chịu đói, chịu khát. Nay các anh được đồng bảo tiếp đón bằng “cơm lên khỏi" cùng mùi hương “thơm nếp xôi" thật là ẩm bụng. Nỗi nhớ cử thể dịu dàng, chờn vờn trong tâm trí người lính Tây Tiến. Quang Dũng đã dùng từ “mùa em” để thể hiện sự gần gũi, thân thương và nó gắn bỏ như “tình em". Người lính Tây Tiến nhớ những vụ mùa, nhớ “cơm nếp thơm" và nhớ cả những bóng hồng sơn curóc. Cũng nói về hương nếp, hương xôi, về “mùa em” và tinh quân dân, sau này Chế Lan Viên viết trong bài “Tiếng hát con tàu".

Anh nắm tay em cuối mùa chiến dịch Vất xôi nuôi quân em giấu giữa rừng

Đất Tây Bắc thủng ngày không có lịch Bữa xôi đầu còn tỏa nhở mùi hương.

“Nhớ mùi hương”, nhớ “cơm lên khói", nhớ “thơm nếp xôi" là nhớ hương vị núi rừng Tây Bắc, nhớ tỉnh nghĩa, nhớ tẩm lỏng cao cả của đồng bào Tây Bắc thân yêu.

d. Tổng kết nghệ thuật: Đoạn thơ để lại một dấu ấn đẹp đẽ về thơ ca kháng chiến mà sự thành công là kết hợp hài hòa giữa khuynh hướng sử thi và cảm hứng lãng mạn. Bên cạnh đó còn có các yếu tố nghệ thuật: Sử dụng nhiều từ láy tạo hình, cách sử dụng thanh trắc, điện tử, nhân hóa, đối lập...tất cả đã tạo nên một bài thơ hay và giàu giá trị.

→ Mười bốn câu thơ trên đây là phần đầu bài “Tây Tiển", một trong những bài thơ hay nhất viết về người lính trong chín năm kháng chiến chống Pháp. Bức tranh thiên nhiên hoành tráng, trên đó nổi bật lên hình ảnh chiến sĩ can trưởng và lạc quan, đang dẫn thân vào máu lửa với niềm kiêu hãnh “Chiến trưởng đi chẳng tiếc đời xanh...”. Nửa thế hệ đã trôi qua, bải thơ “Tây Tiến" của Quang Dũng vẫn giữ được giá trị của mình. Xin được mượn bốn câu thơ của Giang Nam thay cho lời kết:

Tây Tiến biên cương mờ lửa khỏi

Quân đi lớp lớp động cây rừng

Và bài thơ ấy, con người ấy Vẫn sống muôn đời với núi sông.