Lê Ngọc Trá cho rằng nghệ thuật bao giờ cũng là tiếng nói của tình cảm con người là sự tự giãi bày và gửi gắm tâm sự sáng tỏ ý kiến trên qua bài thơ tiếng gà trưa của xuân Quỳnh liên hệ với bài qua đèo ngang của bà Huyện Thanh Quan

Leptonxtoi đã từng nói: “Một tác phẩm nghệ thuật là kết quả của tình yêu. Tình yêu con người, ước mơ cháy bỏng vì một xã hội công bằng, bình đẳng bái ái luôn luôn thôi thúc các nhà văn sống và viết, vắt cạn kiệt những dòng suy nghĩ, hiến dâng bầu máu nóng của mình cho nhân loại.” Như chúng ta đã biết, văn học luôn là một tấm gương phản chiếu những gì thật nhất, chính xác nhất về đời sống cũng như tâm tư, tình cảm của người nghệ sĩ. Gấp lại một trang văn không phải là chỉ để đó rồi kí ức bay đi mà gấp lại một trang văn thì tâm hồn chúng ta lại mở rộng ra sự suy tư, trăn trở về những điều mà nhà văn, nhà thơ gửi gắm trong từng “đứa con tinh thần” của mình. Nhà văn Lê Ngọc Trà cũng từng nêu ý kiến về khía cạnh nghệ thuật, nữ thi sĩ cho rằng: “Nghệ thuật bao giờ cũng là tiếng nói của tình cảm con người, là sự tự giãi bày và gửi gắm tâm sự”. Quả thật, đây là một nhận định vô cùng chính xác về vấn đề tình cảm trong văn học. Điều đó được thể hiện qua rất nhiều bài thơ hay, nhưng tiêu biểu nhất là qua bài thơ “Tiếng gà trưa” của Xuân Quỳnh và bài thơ “Qua đèo Ngang” của Bà huyện Thanh Quan.

     Trước hết chúng ta cần hiểu, nghệ thuật là một lĩnh vực vô cùng có ý nghĩa trong đời sống con người. Nam Cao cũng đã nói: “Nghệ thuật không cần phải là ánh trăng lừa dối, nghệ thuật không nên là ánh trăng lừa dối.” Nghệ thuật ở đây chính là tiếng nói của văn chương, của hình tượng ngôn từ. Một tác phẩm nghệ thuật muốn chạm đến cảm xúc của người đọc thì chắc chắn tác phẩm ấy cũng phải xuất phát từ chính tâm can người nghệ sĩ. Có thể nói, tình cảm, cảm xúc là một chất xúc tác vô cùng mạnh mẽ trong quá trình sáng tác và cảm nhận tác phẩm nghệ thuật. “Tình cảm” là những cảm xúc, thái độ, những cung bậc cảm xúc của con người. Tình cảm ấy có khi được bật lên một cách trực tiếp là “sự tự giãi bày” nhưng cũng có khi đó chỉ là “gửi gắm tâm sự” để tìm một trái tim đồng điệu với mình. Chúng ta có thể chắc chắn rằng, tác phẩm nghệ thuật là một thứ có thể bao chứa mọi hình thức khác, diễn tả một cách rõ nét tâm tư, tình cảm của con người. Như vậy, lời khẳng định nữ thi sĩ Lê Ngọc Trà vô cùng chính xác.

     Nghệ thuật là tiếng nói tình cảm của con người. Ta sẽ thấy rõ điều đó qua hai tác phẩm “Tiếng gà trưa “ và “Qua đèo ngang” của hai thi sĩ nổi tiếng.

Xuân Quỳnh và Bà huyện Thanh Quan là hai nữ thi sĩ nổi tiếng của nền văn học Việt Nam. Nếu như bà huyện Thanh Quan được biết đến là nữ thi sĩ tiêu biểu của nền văn học trung đại thì Xuân Quỳnh là nữ nhà thơ tiêu biểu của nền văn học hiện đại:thời kì kháng chiến chống Mỹ. Tuy thời đại không giống nhau nhưng hai tác giả lại giao nhau ở quan điểm về tiếng nói tình cảm con người trong nghệ thuật.

Bài thơ “Tiếng gà trưa” là một bài thơ tiêu biểu của Xuân Quỳnh trong giai đoạn đầu cuộc kháng chiến chống Mỹ, là những tình cảm sâu lắng về quê hương, đất nước và sự giãi bày tâm trạng của con người.

Trước hết, Tiếng gà trưa là tiếng nói tình cảm của người cháu khi nhớ về những kỉ niệm xưa kia.

“Trên đường hành quân xa
Dừng chân bên xóm nhỏ
Tiếng gà ai nhảy ổ:
“Cục... cục tác cục ta”
Nghe xao động nắng trưa
Nghe bàn chân đỡ mỏi
Nghe gọi về tuổi thơ

Chỉ với âm thanh tiếng gà trưa dường như đã gợi lại những dấu ấn, kỉ niệm khó quên về thời ấu thơ của người chiến sĩ. Đó là trong một buổi hành quân qua xóm nhỏ, khi âm thanh tiếng gà vang lên người chiến sĩ như được tiếp thêm sức mạnh để chiến đấu. Đồng thời người chiến sĩ dựa vào âm thanh quen thuộc của tiếng gà để giãi bày tâm sự lòng mình về những điều mình trải qua và cảm nhận thấy “nghe xao động nắng trưa”, “nghe bàn chân đỡ mỏi”, “nghe gọi về tuổi thơ”. Đó là những dòng cảm xúc vô cùng chân thật của người chiến sĩ trước âm thanh quen thuộc. Từ âm thanh ấy là những hình về những con gà bà nuôi hiện lên rõ nét trong tâm trí người chiến sĩ. Từ hình dáng, màu sắc, đặc điểm riêng biệt:

“Tiếng gà trưa
Ổ rơm hồng những trứng
Này con gà mái tơ
Khắp mình hoa đốm trắng
Này con gà mái vàng
Lông óng như màu nắng”

Không chỉ nhớ về những kí ức tuổi thơ quen thuộc. Người chiến sĩ còn giãi bày tâm sự, tình cảm với người bà kính yêu, giàu đức hy sinh, tần tảo của mình:

“Cứ hàng năm

Khi gió mùa đông tới

Bà lo đàn gà toi

Mong trời đừng sương muối

Để cuối năm bán gà

Cháu được quần áo mới”

Người bà chính là hình ảnh đại diện cho người phụ nữ Việt Nam, suốt một đời lam lu, vất vả cũng chỉ mong cho cháu một đời sống ấm no, đầy đủ. Bà có thể thiếu thốn, khổ cực nhưng đối với bà, cháu là tất cả, là cả cuộc đời, bà luôn muốn dành điều tốt nhất cho cháu.

“Tiếng gà trưa

Mang bao nhiêu hạnh phúc,

Đêm cháu về nằm mơ

Giấc ngủ hồng sắc trứng”

Với sự giãy bày tâm trạng, tâm sự nỗi nhớ bà từ kỉ niệm âm thanh tiếng gà trưa, Xuân Quỳnh càng thêm trân trọng và kính yêu người bà của mình. Tình cảm bà cháu hiện lên vô cùng thắm thiết và trở thành động lực để cháu tiếp tục chiến đấu:

“Cháu chiến đấu hôm nay

Vì lòng yêu Tổ quốc

Vì xóm làng thân thuộc

Bà ơi, cũng vì bà

Vì tiếng gà cục tác

Ổ trứng hồng tuổi thơ”

Kết tinh ở khổ cuối bài thơ là lời giãi bày tâm trạng, tình cảm và lời tâm sự chân thành của người cháu gửi đến người bà kính yêu nơi quê nhà. Đối với cháu bà cũng là tất cả, tình cảm cháu dành cho bà luôn lớn lao như trời bể, như yêu “Tổ quốc”, “xóm làng thân thuộc”. Với lời thơ giản dị, mộc mạc Xuân Quỳnh đã để lại ấn tượng trong lòng độc giả sâu sắc về một lời tâm sự chân thành, thầm kín mà có sức lan tỏa rộng lớn.

Cũng giống như “Tiếng gà trưa” của Xuân Quỳnh, khi đọc bài thơ “Qua đèo Ngang” của bà huyện Thanh Quan ta cũng bắt gặp những tiếng nói, tình cảm chân thành, sâu sắc mà mãnh liệt khi đứng trước thiên nhiên. Đó là một tình cảm thầm kín được nhà thơ giãi bày một cách kín đáo để tìm người bạn tri âm tri kỉ về nỗi niềm trăn trở về quê hương, đất nước.

Đây là một bài thơ được sáng tác khi nhà thơ đi nhận chức ở Phú Xuân nên chủ yếu trong bài là những tình cảm buồn, nhớ thương về quê hương và nỗi xót xa cho chính thân phận mình.

Trước hết đó là một bức tranh thiên nhiên rộng lớn trước đất trời rộng lớn, bao la:

“Bước tới đèo Ngang bóng xế tà

Cỏ cây chen lá, lá chen hoa

Lom khom dưới núi tiều vài chú

Lác đác bên sông chợ mấy nhà”

Đó là một khung cảnh trơ trọi, hoang sơ nơi đèo Ngang. Khi đặt chân đến nơi đấy là lúc trời chiều đã buông xuống “bóng xế tà” càng tô đậm nỗi buồn trong lòng tác giả. Dường như bao trùm nơi đây là sự lạc lõng, trơ trọi không biết đi về đâu. Nơi duy nhất để dựa vào là con người nhưng hình ảnh ấy cũng thật mờ nhạt “tiều vài chú”, “lác đác”, “chợ mấy nhà”. Sự sống hiện lên thật mỏng manh.

Khi đứng trước cảnh sắc thiên nhiên và con người ít ỏi ấy, nhà thơ đã bày tỏ nỗi lòng và tâm trạng của mình thật mãnh liệt:

“Nhớ nước đau lòng con cuốc cuốc

Thương nhà mỏi miệng cái da da”

Âm thanh da diết, vô vọng gợi nên sự não nề, trầm buồn. Nguyễn Du từng nsoi: “Người buồn cảnh có vui đâu bao giờ”. Không biết nỗi buồn của người thấm sang cảnh hay cảnh hòa quyện vào người mà tâm trạng con người mang nỗi sầu vô vọng, gợi sự thê lương. Hai câu thơ cũng chính là tiếng nói cất lên từ tâm can người nghệ sĩ với nỗi buồn trong cảnh nước mất, nhà tan, một mình cô độc.

Nỗi buồn ấy đã khiến nhà thơ phải ngao ngán, xót thương cho chính phận mình:

“Dừng chân nghỉ lại trời non nước

Một mảnh tình riêng ta với ta”

Giờ đây lời tâm sự kết thành sự cùng cực, tác giả không có nơi nào bấu víu chỉ biết gặm nhấm nỗi buồn đau một mình. “Một mảnh tình riêng ta với ta”, câu thơ cất lên nghe thật xót xa, nỗi buồn thấm vào tâm can của người đọc. Bài thơ đã khép lại nhưng những lời tâm sự, giãi bày của nhà thơ thì vẫn còn vang vọng mãi trong lòng người đọc. Bài thơ "Qua đèo Ngang" với giọng điệu da diết, trầm bổng, du dương và những thủ pháp nghệ thuật độc đáo đã mang đến cho người đọc cảm xúc khó quên. Dư âm của bài thơ dường như còn vang vọng đâu đây.

                 Như vậy, cả hai bài thơ đã khép lại nhưng những dòng tâm sự, những tình cảm vẫn còn mãi. Trong nghệ thuật phải có tình cảm, tình cảm là phương tiện để trình diễn nghệ thuật, đây là sự kết hợp không thể tách rời. Phải có tình cảm thì người nghệ sĩ mới có thể thăng hoa với cảm xúc của mình.